Sjeničko-pešterska visoravan: Razglednica najhladnijeg mjesta na Balkanu

Pešterska visoravan ili Pešter predstavlja najveću visoravan na Balkanu i jednu od najvećih u Evropi. Ujedno, radi se o jednom od najhladnijih područja u regiji s jedinstvenim prirodnim ljepotama.

Pešterska visoravan prostire se na nadmorskoj visini od 900 do 1.200 metara, to je u geografskom smislu planinska zaravan koja se prostire u centralnom dijelu regije Sandžak, do granice sa Crnom Gorom, u jugozapadnoj Srbiji. U njenom je središtu općina Sjenica, a neki dijelovi zalaze u područja općina Tutin i Novi Pazar.

Ta planinska zaravan od oko 50 kvadratnih kilometara broji više od četredest hiljada stanovnika, gostoprimljivih pešterskih gorštaka široka srca.

Balkanski Sibir

Pešter sa svojom okolinom ili “Balkanski Sibir”, kako se nerijetko zove, onako divlja i neistražena, svoje čari i draži pokazuje baš ovih dana ,kada blještavilo sniježnog pokrivača na ozeblom suncu i plaventnilo neba stvaraju jedinstvene pejzaže. Iako je u bivšoj Jugoslaviji bio poznat samo po hladnoći, za ljubitelje prirode i aktivnog odmora Pešter je u ovo doba godine prilika za novu avanturu.

Pešter je i mjesto koje je od pamtivijeka bilo postojbina raznih kultura, naroda i vjera te je i danas, sa svim gorštačkim karakteristima ovdašnjeg čovjeka, Pešter zadržao vlastiti  način suživota na uzanom prostoru.

Prije Rimljana ovaj kraj naseljavali su Iliri, a kasnije bogumili i slavenski narodi. Danas većinski (oko 80 posto) tu žive Bošnjaci, Srbi (oko 20 posto) i nešto malo Albanaca.

Manastir i džamija

Iz pravca Novog Pazara mora se obavezno proći pored srednjovijekovnog pravoslavnog manastira Sopoćani. Izgrađen u 13. vijeku, nalazi se na UNESCO listi kao kulturno dobro. S ljepotom i umjetničkom vrijednošću fersaka manastir Sopoćani poznat je danas u cijelom svijetu zbog najvećeg dometa evropskog slikarstva u vrijeme nastanka freski.

Par kilometara dalje, izlaskom na Koštanpolje, nailazi se na Islamski centar u Delimeđu. Dva minareta veleljepne džamije, izgrađene 2009. godine, paraju nebo i kada se pogledaju izdaleka čini se kao da su nikla iz brda. S visinom od 77.24 metra nadmašuju sve džamije na Balkanu, pa i šire.

Arhitekta delimeđanskog islamskog centra i minareta Muharem Kruško iz Maglaja izgradio je 230 munara.
Delimeđe je selo s 88 domaćinstava, a džamija je uglavnom građena dobrovoljnim prilozima mještana i mnogih Sandžaklija koji žive i rade u inostranstvu.

Značajni objekat osmanske kulture jeste svakako Sultan Valide džamija u centru Sjenice, po čemu je taj gradić i prepoznatljiv. Zadužbina je majke sultana Abdulhamida, Sultane Valide iz 19. vijeka. Osobena je po tome što je direktno izgradila sultanska familija, odnosno majka sultana i što ima najveće kube (kupolu) bez direka na Balkanu.

Sjenica postaje ski-centar 

Za vrijeme Osmanlijske države, Sjenica (Senice) je bila centar Novopazaraskog sandžaka, nekada je bila važno mjesto na putu za Dubrovnik, a nakon Drugog svjetskog rata stanovništvo se zbog slabog privrednog razvoja iseljavalo mahom u Bosnu i Tursku. Općina Sjenica, gdje se uglavnom prostire Sjeničko-pešterska visoravan, danas sa selima broji oko 35 hiljada stanovnika.

Na pet kilometara od centra Sjenice odskora je otvoren Ski-centar “Žari” s dvije ski-staze, za nordijske i alpske discipline. Centar je izgrađen po posljednjim standardima na inicijativu legenadornog sjeničkog sportiste, a sada direkotora Ustanove za sport, Mirsada Hodžića.

Stada sve manja

Pešterski kraj poznat je po pašnjacima i stočarstvu. Iako je puno onih koji su zbog boljeg života otišli u neku od evropskih zemalja, pešterski gorštaci bave se i dalje uzgojem stoke. Nekada je u pešterskim selima uzgajano na hiljade ovaca, sada je manji broj onih koji mogu da zbroje po nekoliko stotina brava. Na obodu Peštere, desetak kolimetara od granice sa Crnom Gorom, nalazi se mjesto Karajukića Bunari, najhladnije u Srbiji i bivšoj Jugoslaviji, gdje se temeperature spuštaju i do -40. Tu je januara 2005. godine izmjereno 39.8 stepeni ispod nule. Prosječna godišnja temperatura na Sjeničko-pešterskoj visoravni jeste -6.8 °C, broj dana preko +25°C  jeste 83, a s jako niskomtemperaturom (ispod nule) 138 dana.

Za Pešter se vezuju vjerovanja da je nekada tu bilo jezero, a zbog krečnjačkog zemljišta kroz polje protiče nekoliko rijeka ponornica.

U podnožju tvrđave Trojan kod Karajukića Bunara, na mjestu gdje se i danas zadržalo jezero, a gdje je upravo najhladnije, pravoslavci vjeruju da je tu Sveti Đorđe, a muslimani da je Alija Đerzelez, ubio aždahu.

(Faktor.ba/mb)