Stari bosanski gradovi: Hlivno – Livno – Bistrički Grad

Župa Hlivno spominje se još od X vijeka, a Bistrički Grad od 1326. godine. Te godine je Livno, Duvno i Glamoč bosanski ban Stjepan Kotromanić pripojio Bosni i od njih je nastala bosanska oblast Zapadne strane.

U livanjskoj župi je tada grad Bistrica, sigurno na mjestu kasnije glavne utvrde Livna.
U povelji kralja Ostoje, izdatoj 8.12.1400. godine, Hlivno je isto što i Bistrički Grad. Te godine Livno je u rukama vojvode Hrvoja Vukčića.

Godine 1430. i 1436. spominje se kao kraljevski grad , a 1448. i 1454. kao vlasništvo Kosača.

Godine 1436. ugarski kralj Matijaš Korvin ga je dao Vladislavu Hercegoviću, a 1466. zauzeo ga je Ivaniš Vlatković.

Hamdija Kreševljaković je mišljenja da su ga Turci zauzeli 1463. i držali s prekidom do poslije 1466. godine. Oni su ga utvrdili i postavili posadu sa dizdarom. Spominje se 1626. godine. Po pričanju Evlije Čelebija 1660. godine je popravljen. Godine 1833. u Livnu su se nalazila 34 topa. Napušten je 1878. godine.

Grad se prostran s pet kula. Postavljen je na brdu iznad današnjeg Livna. Do zemljotresa u Makarskoj 1962. bio je dosta dobro sačuvan, ali je tada znatno oštećen.

U srednjem vijeku imao je i podgrađe koje je bilo stjecište trgovaca ovog područja. Ostaci utvrđenog grada i podgrađa Livna ne dozvoljavaju nam da dobijemo jasnu sliku prvobitnog stanja . Ipak, na osnovu ovih možemo postaviti dosta dokumentovanu hipotezu o razvoju centralne utvrde i utvrđenog podgrađa.

Najstarija utvrda, grad Bisrica, bio je izgrađen istočno od izvora Bistrice ispod strmih litica. Na njenom mjestu je krajem XIV vijeka izgrađen grad Hlivni (Livno).

Sigurno je i ranije pod Bistričkim Gradom postojalo trgovište ili varoš. Brži razvitak trgovišta bio je rezultat izgradnje nove veće utvrde Hlivna.

Ovo je bila citadela unutar, nešto kasnije snažno utvrđenog, podgrađa – varoši. Ostaci citadele su posve oskudni, te ne možemo o njoj ništa određenije reći. Prirodni uslovi lokaliteta gdje je bila izgrađena daju nam mogućnost da kažemo da se prostirala istočno od izvora Bistrice do stijena na istoku i od položaja ostataka džabhane na jugu do stijena na sjeveru.

Radi zaštite sa sjevera , već u ovoj prvoj fazi izgradnje srednjovjekovne bosanske utvrde, iznad strmih litica izgrađen je odbrambeni zid sa najmanje tri kule. U sljedećoj fazi utvrđena je i varoš.

Centralna utvrda i utvrđena varoš obuhvatale su vrlo veliki prostor elipsastog oblika čije su osnove iznosile oko 740 x 450 m, a njegova površina je bila oko 27 ha, po čemu Hlivno spada u red najprostranijih utvrđenih gradova u Bosni i Hercegovini. Ovo možemo razumjeti kada znamo da je lokalitet od odličnog kamena i da su ljudi ovog kraja od najranijih vremena bili vrsni klesari.

Evlija Čelebi, koji je posjetio Hlivno 1660. godine, ostavio nam je iscrpan opis tvrđave i čaršije. Za tvrđavu kaže da leži na obronku Ravne planine, na vrletnoj Crvenoj stijeni, da je sazidana od klesanog kamena u obliku badema .

Zaista, ostaci citadele i perimentralni tok stijena na sjevernoj strani određuju oblik elipse sa dosta šiljatim vrhovima. Dalje Evlija kaže, da se tokom vremena utvrda euinirala, te ju je Melek Ahmed-paša popravio. Tom prilikom je pod tvrđavom podigao zid za topove (Tophanu), a na najvišem vrhu veliku kulu i skladište za municiju, kakvo ne postoji u Bosanskoj krajini. Ostaci ovog skladišta su se sačuvali.

U nastavku Evlija navodi da u tvrđavi ima 300 malih kuća, tri žitnice i Careva džamija u koju može stati svega 20 ljudi. Prostor na kojem se nalaze ostaci centralne utvrde dozvoljava smještaj ovih zgrada čijih tragova nema.

U čaršiji, Evlija piše, da je bilo devet mahala, 1100 kuća, prizemnih i na sprat od tvrde građe, polovina ih je pokrivena šindrom, a druga polovina kamenim pločama zbog velikih vjetrova. Od ostalih objekata on navodi 13 džamija, tri medrese, šest mekteba, šest derviških tekija, jedan hamam, jedan veliki han, više česama i čaršiju sa 300 dućana.

Evlijini podaci u slučaju opisa Hlivna su pouzdani.

Što je za nas od posebne važnosti, to je njegov podatak da su Turci samo popravljali veliki utvrđeni prostor utvrde i varoši Hlivna. Znači, sve što je perimetralno opasavalo utvrdu i čaršiju, potječe iz predturskog doba, vremena srednjovjekovne bosanske države.

Geodetski snimak iz 1883. godine daje podatke o sjevernim bedemima sa kulom Poletačom i kulom Ćošak, a još i danas su očuvani ostaci Efremove, Veis kule (Vujadinove) i Klanac kule. Evlija kaže da je Melek Ahmed-paša podigao samo veliku kulu na najvišem vrhu grada, što odgovara Efremovoj kuli.

Od najvećeg naučnog značaja bila bi arheološka istraživanja na srednjovjekovnim lokalitetima u Livnu, posebno na lokalitetu centralne utvrde – citadele.

 
Izvor: Husref Redžić – Srednjovjekovni gradovi u Bosni i Hercegovini

(MiruhBosne)