Markale – 22 godine poslije

Sarajevo je u proteklom ratu (1992-1995) bilo svakodnevno granatirano. Glavni grad Bosne i Hercegovine (BiH) bio je izložen i stalnoj snajperskoj vatri te drugim oblicima teroriziranja, što je Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (ICTY – International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia) utvrdio brojnim presudama izrečenim bivšim pripadnicima Vojske Republike Srpske (VRS). Utvrđeno je i da je VRS tokom proteklog rata u Sarajevu ubila više od 10.000 ljudi, među kojima 1.600 djece.

Sljedbenici optuženog za genocid i druge ratne zločine, Radovana Karadžića, i danas tvrde da je za masakr na Gradskoj tržnici Markale 28. avgusta 1995. godine odgovorna vlada u Sarajevu, koja je navodno željela iznuditi međunarodnu intervenciju. Srpski mediji uglavnom navode „svjedočenja“ pojedinih oficira UNPROFOR-a koji su učestvovali u istrazi masakra na Markalama 28. avgusta 1995. godine. Među njima je i svjedok odbrane na suđenju bivšem komandantu VRS-a Ratku Mladiću, norveški major Per Ejen.

Svjedoci odbrane Ratka Mladića

On je, kako prenose srpski mediji, tvrdio da je na mjesto eksplozije došao dvadesetak minuta nakon detonacije i da istraga kojom je rukovodio nije mogla utvrditi koja je od „zaraćenih strana” ispalila projektil. „I VRS i Armija BiH imale su položaje u pravcu iz kojeg je granata doletjela na Markale, ali istražitelji nisu mogli utvrditi sa kojeg je mjesta tačno bila ispaljena“, rekao je Ejen. On, međutim, nije mogao potvrditi da su navodi prema kojima je Armija BiH granatirala sopstvene civile, potkrijepljene činjenicama.

Kasnije će se ispostaviti da su relevantne istražne komisije, uključujući komisiju UNPROFOR-a, ipak utvrdile da je 28. avgusta 1995. godine sa položaja Sarajevsko-romanijskog korpusa bivše VRS na uže gradsko jezgro ispaljeno više minobacačkih granata. Jedna je pala ispred Gradske tržnice Markale i usmrtila 43, a ranila 84 civila. Prema tvrdnjama eksperata koje je Tužiteljstvo Haškog suda pozvalo na svjedočenje u procesima protiv oficira VRS, minobacačka granata koja je tog dana ubila i ranila desetine građana Sarajeva proizvedena je u fabrici „Krušik” u Valjevu (Republika Srbija).

Granate proizvedene u Srbiji

Potvrdio je to istražitelj Ministarstva unutrašnjih poslova BiH Emir Turkušić koji je 1995. godine učestvovao u istrazi o eksploziji kao član tima za kontradiverzionu zaštitu Ministarstva unutrašnjih poslova BiH. On je potvrdio da je na stabilizatoru granate bila oznaka „KV-9307″. „To znači da je projektil bio proizveden u valjevskom ‘Krušiku’ u julu 1993. godine“, kazao je Turkušić, napominjući da su istu oznaku imale i ostale granate koje su tada eksplodirele u blizini Markala.

Teorije zavjere, prema kojima je Armija BiH ubijala sopstvene građane kako bi izdejstvovala vojnu intervenciju Zapada, podstakle su početne, neodređene tvrdnje UNPROFOR-ovih zvaničnika. „Tada smo (avgusta 1995) rekli da ne znamo ko je te granate bacio kako bi prikrili planove o vojnoj intervenciji”, rekao je svjedok optužbe u procesu protiv bivšeg predsjednika RS-a Radovana Karadžića, nekadašnji član komande UNPROFOR-a u BiH David Harland.

Vojno-politički analitičar Đuro Kozar kaže da je granata ispaljena sa položaja VRS 28. avgusta 1995. godine na tržnicu Markale „jedna od odmazdi prema civilima u Sarajevu, budući da je toj vojsci cilj bio ubijanje, ranjavanje i teroriziranje građana Sarajeva“. „U RS-u i Srbiji ustrajavaju na negiranju tog zločina imputirajući ga braniteljima Sarajeva. Takva konstrukcija je ne samo apsurdna, netačna i neprihvatljva, nego i nehumana prema žrtvama i porodicama žrtava”, kaže Kozar.

Negiranje zločina

Prema njegovim  riječima, cilj negiranja ovog i drugih zločina koje je VRS počinila od 1992-1995 je da se umanji odgovornost te vojske čiji su generali krivično odgovarali u Hagu. „Komandant Sarajevsko-romanijskog korpusa VRS general Dragomir Milošević je zbog teroriziranja Sarajeva proglašen krivim i kažnjen zatvorom od 29 godina. Kaznu služi u Estoniji. Ova presuda izrečena je na temelju dokaza o kampanji artiljerijskog i snajperskog terora nad Sarajevom i Sarajlijama. Argumente protiv Miloševića i njegovih potčinjenih, kao i njegovih prethodnika poput Stanislava Galića, niko ne može osporiti“, kaže Đuro Kozar.

Masakr kod Gradske tržnice 28. avgusta 1995. godine bio je posljednji veliki zločin VRS-a u opkoljenom Sarajevu, nakon kojeg je uslijedila vojna intervencija NATO-a pod nazivom „Deliberate force” (Namjerna sila). Tadašnje vojno-političko rukvodstvo RS-a predvođeno Radovanom Karadžićem i Ratkom Mladićem prisiljeno je na deblokadu Sarajeva i povlačenje artiljerije sa položaja oko glavnog grada BiH. Radovan Karadžić i Ratko Mladić optuženi su za najteže ratne zločine, uključujući genocid i zločine u Sarajevu. Karadžić je nepravosnažno osuđen za zločine koji mu se stavljaju na teret, dok Mladić u Haškom zatvoru očekuje izricanje presude.

Izvor: DW