Prije 200 godina Sarajlije se digle protiv Ruždi-paše koji je bio zatočio ugledne Jevreje

Sredstvima Agencije za međunarodnu saradnju i koordinaciju Republike Turske (TIKA) uspješno je obavljena restauracija nadgrobnog spomenika Moše Rafaela Attiasa, poznatog i kao Zeki Efendi Rafaelović, koji je vro značajna ličnost Jevrejske zajednice u Bosni i Hercegovini i grada Sarajeva, javlja AA.

Prema riječima Elija Taubera, historičara i člana Jevrejske zajednice u Bosni i Hercegovini, nagrobni spomenik Rafaelovića na Jevrejskom groblju u Sarajevu je jedan izuzetno rijedak spomenik, za kojeg se misli da je jedini takve vrste u svijetu.

Spomenik je karakterističan po tome što je ispisan na tri jezika, bosanskom, hebrejskom i turskom – arapskim pismom. Zeki Efendi je interesantan zbog toga što je to čovjek koji je istražio jedan dio historije Bosne i Hercegovine i napisao priču poznatu kao “Sarajevska Megila”, a to je priča o Sarajevskom purimu, prazniku koji Jevreji Sarajeva slave povodom događaja u kojem su građani Sarajeva prije 200 godina učinili napor i podigli se protiv tadašnjeg bosanskog valije Rušdi-paše, i u toj pobuni uspjeli spasiti Jevreje iz zatvora, odnosno spasiti im živote.

Jevrejsko groblje u Sarajevu je u značajnoj mjeri oštećeno tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu 90-ih godina. Tako je i nadgrobni spomenik Zeki Efendija oštećen i na kojem su bili tragovi metaka.

Moše Rafaelović ili Zeki Efendi, koji je bio historičar, prenio je podatke o značajnom događaju koji se desio 1819. godine u Sarajevu, a koji predstavlja jedan od najljepših primjera muslimansko-jevrejske saradnje.

Navodi se kako su prije tačno 200 godina sarajevski muslimani ustali protiv osmanskog Ruždi-paše, koji je zatvorio glavnog rabina ili hahambašu Mošu Danona i još nekoliko najuglednijih sarajevskih Jevereja. Bošnjaci islamske vjere su u pobuni iz tamnice oslobodili rabina i ostale Jevreje.

Sarajevski Jevreji tim povodm slave praznik koji se zove Sarajevski purim ili “Purim di Saray”. Ovaj praznik će ove godine zajednički obilježiti Islamska i Jevrejska zajednica u Bosni i Hercegovini.

Tim povodom će 7. novembra biti održana međunarodna konferencija, izložba historijskih dokumenata iz tog perioda, a na istu temu će biti objavljena i knjiga.

“Sarajevski Purim – Purim de Sarajevo”

-U oktobru 1819. godine spašeno je deset najuglednijih sarajevskih Jevreja sa rav Moše Danonom koje je sultanov namjesnik, bosanski valija Ruždi-paša, bacio u tamnicu i osudio na smrt, tražeći za njih visoki otkup koji Jevreji nisu mogli sakupiti. Ovaj događaj je uzbudio cjelo stanovništvo tadašnjeg Sarajeva koje se pobunilo protiv Ruždi-paše i 3.000 naoružanih Sarajlija su otišli pred vezirov konak da protestuju i da traže oslobođenje zatvorenika, istovremeno su Sarajlije napisale pismo Visokoj porti zahtijevajući pašino smjenjivanje i njegovo uklanjanje iz Bosne. To se uskoro i dogodilo, kazuju jevrejski izvori.

Sarajevska Megila, priča o pomenutom događaju

– Pohitaše sluge pašine i zaškripaše ključevima u bravama na vratima zindana i otvoriše ih da izvedu Rava i dvanaest Jevreja i dok oni to činjahu diže Ahmetaga Bajraktar Bjelavski, koji jahaše na vranome hatu, svoju sablju, pa reče glasom visokim:

“Ušima svojim čusmo riječi njegove ali očima nećemo da gledamo nedjela njegova. Jer nakane su zle njegove i zle njegove misli. Ustasmo jutros na oružje da se branimo zla, jer nam kazaše da je zlo došlo među nas i vidjesmo da je tako.
I kunemo se Alahom da ćemo ga iskorijeniti. Neka ne pukne puška nijedna – ako s druge strane ne izazove. Neka se ne zakrvavi nijedan handžar, ako se ne zatraži krvi naše. Nego ćemo se osloboditi zla i vezati ga, da nam ne naudi. A sada naprijed i obijte kapije i spremite lance za vezanje.”
Kad Ahmetaga izreče riječi ove, nasloniše se stotine ramenima svojim na kapije i škripahu baglame i uvijaše se gvožđe i mandali se prebijahu pod snagama njihovim.

I upravo bijahu sluge pašine izveli dvanaest Jevreja i njihova rabina i postavili na sred avlije pokraj šadrvana i zelenih šimšira na bijeloj kaldrmi avlijskoj i bijaše sa prozora paša gnjevni dao znake da se zamahne sabljom i glava odrubi rabinu starome kao prvome, kad se kapije otvoriše i od zveketa prelomljenih brava zadrhtaše dželatu ruke i pade mu sablja iz njih.
I neimaše vremena da se sagne i da je digne, jer ga uzeše dvije snažne ruke i trgnuše natrag.
Skloni se paša sa prozora, kad ugleda kako ulazi na kapiju vojska naoružanih Sarajlija, a njegove sluge, kako bacaju puške i noževe i namisli da dohvati sa duvara oružje svoje i da ispali puške u vođe i bajraktare, da bi tako oprao sramotu svoju.
Ali ne bijaše u njega srca junačkoga, nego se smisli a zamandali vrač i kad se čuše koraci pred njima povika: “Aman, aman!”
I kad se ukaza na njima bajraktar, drhtaše od straha i zaboravljaše na svoje dostojanstvo.

I Rav stajaše dolje na avliji i slušaše riječi koje govoraše paša u strahu svojem i ne činjaše mu se da čuje riječi koje dolazahu iz drugog kraja i čudaše se, jer im znadijaše smisao i da je Božja ruka u svemu i veseljaše se.
I dok vezahu pašu na kadifli minderima lancima gvozdenijem, skidahu Ravu i Jevrejima sinđire kojima im ruke bijahu vezane i govorahu im:
“Dođosmo da vas oslobodimo i da odvratimo zlo koje se spremaše da danas dode vama do glave a sutra nama. Nego idite – jer danas je dan subotnji i hvalite Boga svojega jer nas očuva od propasti i odbrani od zla.”
Rekoše im tako i umivahu ih i napajahu vodom iz šadrvana i davahu im haljine druge jer njihove bijahu razderane i mokre.
I stiša se vreva u konaku i dadoše naloge da se svijet raziđe kućama i razilažahu se pjevajući i udarahu bubnjevi i kliktahu žurne. I iđaše Rav naprijed a za njim glavari općine, a konjanici sa svih strana ispraćivahu ih do hrama i kad dođoše u predvorje reče rav pratiocima:
“Neka je blagoslovljeno ime Njegovo, Boga našega! Sagriješismo – ali ne činismo grijehova za koje nas optužiše. I vidje Gospod da su nam srca radosna i duše pune Gospoda i veseljaše se.
I posla svoju riječ i ja je nađoh.

– A bijaše paša zatvoren i upravljaše zemljom Ahmet Bajraktar.
Tada napisaše pismo veliko i udariše muhure i pečate pod njega i tražiše od sultana, da bi kaznio Ruždi pašu i odnese pismo konjanik i predavaše ga drugom konjaniku, a ovaj ga predavaše dalje i tako stiže pismo u dvorove velikog sultana Mahmuta desetog dana od dana kad bi poslano.
I bi pročitano pismo sultanu i sultan razumije sadržaj njegov i kaza:
“Tužba je velika na slugu mojega, Ruždi pašu – ali su i njegova nedjela velika.”
I zapovijedi sultan, da se napisu fermani i imenova sultan pašu drugog, da bi upravljao narodom u Bosni i u fermanu bi zapisano, da Ruždi pašu otpreme u Stambol vezanijeh ruku i da mu skinu znakove sa haljina – jer se bijaše ogriješio o zakone i snovaše zlo narodu, kome trebaše da čini dobro.
I kad stiže novi paša – dočekivaše ga narod i pozdravljaše ga, a niko ne znadijaše kad Ruždi pašu izvedoše vezana iz konaka i otpremiše, jer sve to činjaše se noću, da ne bi sramota za njega bila velika. Jer tako naredi Ahmet Bajraktar, čovjek pravedan i koji voljaše slobodu.
I stiže u svoje vrijeme glas iz Carigrada da bi pogubljen Ruždi paša na dan kako kaza rabi Moše Danon, a bijaše to dan sedamdeset i četvrti. I zapovijediše da se u hramu zapiše dan kada se oslobodiše i upisaše u kamen dan četvrtog hešvana i slavljahu taj dan kao dan veselja… zapisao je pored ostalog o pomenutom događaju Zeki Efendi .

Od pisane građe o ovom događaju sačuvan je i Mahzar – peticija upućena Visokoj porti u Carigradu protiv Ruždi-paše koju je potpisalo 249 najuglednijih sarajevskih muslimana.

(MiruhBosne)