Znamenite ličnosti iz bošnjačke historije: Avdo Međedović (1875-1953)

Avdo Međedović je najveći bošnjački epski pjesnik svih vremena i jedan od najvećih epskih stvaralaca uopšte. Autor je čuvenog epa „Ženidba Smailagić Meha”, dugog kao „Ilijada” i „Odiseja”. Njegove pjesme neprevaziđene su po jačini i dužini ispjevanih stihova, a poznati američki naučnik Milman Peri, istraživač i profesor sa Univerziteta Harvard iz prve polovine XX stoljeća, nazvao ga je „balkanskim Homerom”.

Rođen je 1875. godine, u selu Obrov, u blizini Bijelog Polja. U djetinjstvu nije učio nikakve škole, a nakon navršenog punoljetstva punih devet godina služio je u osmanskoj vojsci i za to vrijeme dobro savladao osmanski jezik i u Solunu završio podoficirsku školu.

Nakon povratka iz vojske životni vijek proveo je na imanju u rodnom Obrovu, radeći u porodičnoj radnji (kasapnici) u Bijelom Polju.

Sa guslama se susreo još u ranom djetinjstvu a guslarsku vještinu učio je najprije od oca Huseina, koji je bio vrstan guslar, a kasnije i od drugih čuvenih guslara toga doba: Ćor Husa Husovića, Nezira Kaljića i drugih. Zahvaljujući izuzetnom daru i vještini, tokom vremena postao je najveći i najtraženiji guslar i narodni pjevač u kraju.

Govoreći o njegovom pjevanju, poznati bošnjački književnik Ćamil Sijarić, koji je kao dječak imao priliku da sluša Avda Međedovića, zapisao je: „Željenom gostu su dali najbolje mjesto u sobi, među prozorima sjeli su ga na šiljte, a iza leđa metnuli jastuke da se nasloni. Sjedeći tako, okrenut slušaocima, od kojih su oni viđeniji sjedili na ćilimu, ostali na sećijama ili su stajali, Avdo je započeo svoju pjesmu… Glas mu je bio bariton, jasan, zvučan, dolazio je iz dubine grla.”

Istražujući epsko stvaralaštvo na širim balkanskim prostorima, a u cilju odgonetanja tzv. „homerovskog pitanja”, jedan od najuticajnijih klasičnih filologa XX stoljeća, profesor na prestižnom američkom univerzitetu Harvard, Milman Peri, zabilježio je, tokom 1935. godine, na specijalnim aluminijumskim fonografskim pločama, 80.000 Avdovih epskih stihova. Na osnovu tih istraživanja Peri je zasnovao savremenu teoriju usmene književnosti i modernu homerologiju.

Nastavljač Perijevog rada na sakupljanju epskog stvaralaštva Albert Bates Lord, također profesor na Harvardu, godine 1950/51., zabilježio je još 18.000 Međedovićevih stihova, kompletirajući na taj način impozantnu kolekciju od oko 100.000 stihova „sandžačkog Homera” Avda Međedovića.

„Malo je ko tada u Bijelom Polju i znao za nekakvog Homera. I da je neko gledao Avda Međedovića kako pije vodu sa šadrvana i rekao: „Ovo je Homer”, to bi prošlo kao dokona lakrdija, jer je svako znao da je Avdo Međedović običan seljak sa Obrova kraj Bijelog Polja, koji se od drugih razlikuje po tome što umije da pjeva uz gusle. Ko je dokon, može da ga sluša i dangubi, a ko ga sluša pašće na njegove grane. Osiromašiće, kao što je on osiromašio, jer, „u kojoj kući gusle gude, tu žižak na tavanu žito ne jede”, govorio je Ćamil Sijarić o Avdu Međedoviću.

Među 58 zabilježenih pjesama Avda Međedovića ističu se: Sultan Selim uzima Bagdat, Đerđelez Alija i Vuk Jajčanin, Ženidba Smailagić Meha, Bolovanje cara Dušana u Prizrenu, Robija Tala Oreškog osam godina u Ozimu, Osman-beg Delibegović i Pavićević Luka, Mujo i Halil ufatili Kostreš Harambašu, Ženidba Vlahinić Alije Zlatom Alajbega iz Klisa.

Međedovićeva epska pjesma „Ženidba Smailagić Meha” ima 12.311 stihova i duga je kao „Ilijada” i „Odiseja”. Prvi put ova pjesma objavljena je u Sarajevu, 1987. godine.

Nepoznat i nepriznat, kako je i živio, Avdo Međedović je umro, u svom rodnom Obrovu, 1953. godine.

Bogato epsko stvaralaštvo Avda Međedovića sakupljeno je u posebnu zbirku „The Milman Parry Collection“, koja se čuva na Univerzitetu Harvard[1], a u najvećem obimu izučavanjem njegovog djela, poslije Perija i Lorda, bavio se dr. Zlatan Čolaković (1955-2008)[2], sin velikog bošnjačkog književnika Envera Čolakovića, autora poznatog romana „Legenda o Ali-paši“.

O bogatom epskom stvaralaštvu Avda Međedovića pisali su mnogi historičari književnosti, lingvisti, muzikolozi, folkloristi i drugi istraživači, a na bazi proučavanja njegove i druge bošnjačke epske poezije utemeljena je i jedna sasvim nova teorija književnosti.

Na Harvardu i drugim elitnim univerzitetima u Americi, djelo Avda Međedovića upoređuje se sa djelom poznatog starogrčkog pjesnika Homera.

[1] Zbirka „The Milman Parry Collection“, koja se čuva u biblioteci Univerziteta Harvard, sastoji se od tekstova koje je Milman Peri, sa svojim saradnicima Nikolom Vujnovićem i Iljom N. Goleniščevim – Kutizovim, prikupio 1933. i 1934/35. godine, i sadrži uglavnom sandžačke epske pjesme. Njoj je pridodata zbirka stihova koje je nešto kasnije, 1950/51. godine, prikupio Albert Bates Lord, nastavljač Perijevog rada i autor čuvene zbirke „Pjevač priča“.

[2] U izdanju časopisa „Almanah“, 2007. godine, objavljen je najveći izbor epike Avda Međedovića, dvotomna knjiga Zlatana Čolakovića „Epika Avda Međedovića – The epics of Avdo Međedović“. Knjiga sadrži novo izdanje slavnog epa „Ženidba Smailagić Meha“ i druga četiri obimna epska spjeva. Osim njih, u knjizi su preneseni i razgovori Međedovića sa Perijem i Vujnovićem o pjesmama, pjevačima i tehnici epskog stvaranja, Perijev dotad nepoznati rukopis „Pitanja iz Bijelog Polja“, kao i najznačajniji tekstovi o Međedoviću (Lord, Bašić, Danek), hronologija Perijevog sabiranja, Međedovićeva bibliografija, rječnik Međedovićeve epike i fotografije iz Perijevog arhiva na Harvardu.

(Sandžačke novine/monografija “Sandžački Bošnjaci”)