Nakon sastanka u Budimpešti između Viktora Orbana, Aleksandra Vučića i Milorada Dodika, Orbanov glavni tjelohranitelj dobio je zadatak da rasporedi veliki kontingent protuterorističke policije u Banju Luku u slučaju da treba pomoći Dodiku da izbjegne hapšenje pred bosanskohercegovačkim sudom, pokazala je istraga VSquarea.
Krajem februara, mađarske specijalne policijske snage raspoređene su u Republiku Srpsku s prikrivenim ciljem: da olakšaju brzo izvlačenje lidera bosanskih Srba Milorada Dodika u Mađarsku u slučaju da bosanski sud naredi njegovo trenutno hapšenje zbog njegovih separatističkih poteza, rekli su za VSquare više nezavisnih izvora upoznatih s operacijom.
To se nije dogodilo, prvenstveno iz dva razloga. Prvo, dok je Dodik zaista osuđen na zatvorsku kaznu, on nije uhapšen i dobio je mogućnost žalbe. Drugo, mađarsko raspoređivanje i plan otkriveni su mnogim vladama i vlastima koje pažljivo prate regiju.
Pokrivanje mađarskog rasporeda bila je zajednička vježba i obuka s lokalnom policijom.
Nakon toga, početkom marta, tenzije između Mađarske i vlade Bosne i Hercegovine dodatno su eskalirale, kada je u Bosnu spriječeno da sleti mađarski vojni avion u kojem je bio državni sekretar.
Danima kasnije, ministar odbrane Bosne i Hercegovine Zukan Helez tvrdio je da je bio obaviješten o Dodikovom planu da pobjegne u Mađarsku ako mu presuda postane pravosnažna.
U međuvremenu, ljuti zbog hrabrog poteza Mađarske, američki kolege izdali su upozorenje mađarskim specijalnim policijskim snagama, prema izvoru povezanom s vladom Viktora Orbana.
Vlada Mađarske i njene specijalne policijske snage – Centar za borbu protiv terorizma (TEK) – nisu odgovorile na naš zahtjev za komentar. Američka ambasada u Budimpešti odbila je da komentariše.
Zvanično, i mađarske i vlasti Republike Srpske tvrde da je ono što se dogodilo samo zajednička vježba.
“Zajednička vježba”
Milorad Dodik je 2023. godine optužen za potpisivanje zakona kojima su poništene presude Ustavnog suda i visokog predstavnika Christiana Schmidta, koji je odgovoran za nadgledanje implementacije Dejtonskog mirovnog sporazuma, kojim je okončan rat u Bosni i Hercegovini.
Dodik, predsjednik bosanskog autonomnog entiteta Republike Srpske (RS), posjetio je Viktora Orbana u Budimpešti 17. februara 2025. godine, zajedno sa predsjednikom Srbije Aleksandrom Vučićem. Nakon ove posjete, mađarske Orbanu lojalne elitne specijalne policijske snage, TEK – koje predvodi bivši glavni tjelohranitelj i pouzdani pomoćnik mađarskog premijera , János Hajdú – dobile su zadatak da pripreme i izvedu misiju izvlačenja ako je potrebno. Nejasno je na čijoj ideji ili inicijativi je zasnovan ovaj plan.
Viktor Orbán se rukuje s Miloradom Dodikom u Budimpešti 17. februara 2025. Izvor: Ured premijera Mađarske
Presuda Suda BiH u Sarajevu zakazana je za 26. februar 2025. Po najgorem scenariju, rađeni su planovi da mađarske snage olakšaju Dodikov bijeg iz Banja Luke preko Hrvatske u Mađarsku, najkraćim i najdirektnijim putem.
Iako se u BiH vjerovalo da Dodik neće biti poslat u zatvor (čekao je samo prvostepenu presudu), mađarske vlasti su iz nepoznatih razloga razmatrale mogućnost da bi Dodika – bliskog saveznika mađarskog premijera Viktora Orbana – moglo doći do skorog hapšenja ako ga sud proglasi krivim.
Izvor upoznat sa detaljima misije otkrio je da su oko 24. februara u Republiku Srpsku upućene četiri operativne jedinice i jedna izviđačka jedinica — ukupno 70 ljudi, zajedno sa vozilima i velikim kamionom koji je služio kao mobilni operativni komandni centar. Kako bi se pripremila i osigurala potencijalna operacija, obavljeno je opsežno izviđanje i nadzor, navodi izvor.
Izviđačka jedinica koja je vršila nadzor bila je obučena u civilno odijelo, putovala je i djelovala odvojeno od ostatka grupe – koja je stigla vozilima sa oznakama TEK-a i obukla uniforme za obuku.
Ove neprikrivene jedinice TEK-a bile su stacionirane u Policijskoj akademiji Banja Luka / Centru za obuku MUP-a Republike Srpske u Zalužanima, kod Banja Luke između grada i aerodroma.
TEK je član mreže ATLAS, evropske koalicije specijalnih interventnih jedinica koja redovno izvodi zajedničke međunarodne vježbe. Međutim, takve vježbe se obično javno najavljuju unaprijed i dokumentuju u svrhu odnosa s javnošću. Osim toga, u ATLAS mreži nema bosanskohercegovačkih jedinica . Izvođenje tajnog izviđanja prije i tokom takve vježbe također je neuobičajeno.
Uprkos raspoređivanju, mađarske vlasti su nekoliko dana ćutale o „zajedničkoj vežbi“. Tek 26. februara, samo nekoliko sati prije presude u Dodikovom slučaju, Mađarski centar za borbu protiv terorizma (TEK) zvanično je priznao prisustvo svojih snaga u Bosni. Međutim, dan ranije je njihov dolazak objelodanio i sam Dodik, navodeći da su mađarski specijalci u Republici Srpskoj radi zajedničkih vježbi i obuke lokalne policije.
Botched Plot
U međuvremenu, detalji operacije procurili su najmanje već 25. februara – dan nakon dolaska TEK-a i dan prije sudske presude. Hrvatske vlasti su postale svjesne zavjere, rekao je zvaničnik evropske vlade specijalizovan za sigurnosna pitanja, koji je tražio da ostane neimenovan. Hrvatski novinari kontaktirali su i nadležna ministarstva, skrenuvši im pažnju na situaciju.
“Pretpostavljam da bi to ipak zaustavili”, rekao je zvaničnik evropske vlade uključen u pitanja sigurnosti o navodnoj zavjeri da se Dodik provuče preko teritorije Hrvatske, misleći na pomno praćenje dešavanja u Bosni i Srbiji od strane hrvatskih obavještajnih službi.
Prvobitni plan je bio da se Dodik izvuče preko hrvatsko-mađarske granice u blizini grada Mohača na jugu Mađarske bez obavještavanja hrvatskih vlasti, otkrio je izvor upoznat sa detaljima misije. Dodik bi u slučaju potrebe mogao biti izvučen i preko Srbije na mnogo dužoj ruti, prelaskom srbijansko-mađarske granice u blizini grada Segedina.
Prema mađarskom zakonu iz 2010. kojim je osnovan TEK i definiše njegove odgovornosti, agencija – hibrid provođenja zakona i nacionalne sigurnosti – nije ovlaštena da pomaže stranim političarima da pobjegnu od pravde u stranoj zemlji. Osim ako je u pitanju direktan mađarski interes, kao što je spašavanje mađarskog taoca u inostranstvu ili zaštita službenika mađarske vlade, TEK-u nije dozvoljeno da interveniše u takvoj situaciji.
Da bi ga TEK legalno izvukao, Dodik bi vjerovatno trebao imati mađarsko državljanstvo. Nema dostupnih informacija koje potvrđuju da li je dobio takav status.
Uoči sudske presude, 25. februara, nakon što su već procurile informacije o dolasku TEK-a, Dodik je i sam potvrdio prisustvo jedinica TEK-a u Narodnoj skupštini Republike Srpske. “U ovom trenutku, ovih dana, u dogovoru sa Orbanom, danas, juče i prekjuče, u Republiku Srpsku je stigla njihova antiteroristička jedinica od 300 ljudi i zajedno sa antiterorističkom jedinicom MUP-a Republike Srpske izvode obuku i vježbe s tim u vezi”, rekao je Dodik.
Prema podacima iz 2022. godine, TEK zapošljava skoro 1.000 specijalnih policajaca i 300 dodatnog osoblja.
Bosanskohercegovački novinski sajt Klix.ba javio je da je Granična policija Bosne i Hercegovine prethodno obaviještena o ulasku 70 pripadnika mađarske antiterorističke policije. Izvor upoznat sa detaljima misije govorio je i o 70 ljudi. Nejasno je zašto je Dodik pomenuo “300 ljudi”.
Dolaze kao civili, poziraju u uniformama
Dana 26. februara, nekoliko sati prije sudske presude, službeno su objavljene slike i informacije o prisustvu TEK-a, uključujući fotografije onoga što se činilo osnovnim vježbama. Kamion TEK-ovog operativnog centra također je bio vidljiv na slikama.
“Direktor policije Republike Srpske Siniša Kostrešević i direktor Centra za borbu protiv terorizma Ministarstva unutrašnjih poslova Mađarske Janoš Hajdu potpisali su juče u Banjaluci Memorandum o razumjevanju o jačanju policijske saradnje između Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srpske i Centra za borbu protiv terorizma MUP-a Mađarske u svrhu sprečavanja i otkrivanja krivičnih djela terorizma”, objavilo je Ministarstvo unutrašnjih poslova RS na Facebooku .
János Hajdú i Siniša Kostrešević se rukuju u Banja Luci. Foto: MUP RS/Facebook
Prvostepeni sud je na kraju proglasio Dodika krivim, osudivši ga na godinu dana zatvora i zabranu političkog djelovanja na šest godina. Ima pravo žalbe na odluku i nije morao ići u zatvor. Dodik je ismijao sudsku presudu i ponovo zaprijetio razbijanjem Bosne i Hercegovine. Međutim, nije bilo potrebe za njegovim izvlačenjem – „najgori scenario“ se nije ostvario.
Centar za istraživačko novinarstvo (CIN) sa sjedištem u Sarajevu naknadno je otkrio mnoge neobičnosti vezane za navodnu mađarsku vježbu i misiju obuke. Na primjer, kontingent TEK-a je zvanično ušao u Bosnu kao civili, ali je izašao u uniformi, prema objavljenim fotografijama. A bosanskohercegovačko ministarstvo vanjskih poslova nije imalo vremena da obradi zahtjev za ulazak mađarske specijalne policije, koja je ušla bez dozvole.
“Policajci su ušli bez pribavljanja potrebnih dozvola od vlasti BiH. Prema našim informacijama – koje još provjeravamo – granicu su prešli nenaoružani i u civilu”, rekao je za CIN ministar vanjskih poslova Elmedin Konaković, dodajući da bi “ulazak u zemlju s oružjem bez odgovarajućih dozvola i odobrenja bio i skandalozan i ozbiljan problem”.
Dok se čini da se ulazak TEK-a u Bosnu dogodio u žurbi i bez odgovarajućeg odobrenja, mađarski specijalci tvrde da je riječ o dugo planiranoj vježbi.
“Određenih 70 pripadnika Centra za borbu protiv terorizma učestvuje na obuci na teritoriji Republike Srpske, u okviru programa međunarodne policijske saradnje, prema bilateralnom sporazumu. Temelji saradnje jedinica za specijalne operacije dvije zemlje postavljeni su već 2023. godine, a detalje aktuelnog programa obuke (sadržaj, lokacija, datum) dogovorili su 2024. čelnici TEK-a i specijalne policije Republike Srpske”, rekli su u TEK-u za CIN i mađarske medije.
CIN je također naglasio da se o ovoj velikoj zajedničkoj vježbi nije pominjalo samo sedmicu prije kada su Dodik i Orban zaključili sastanak u Budimpešti.
Tenzije eskaliraju nakon mađarske zavjere
Milorad Dodik, njegova porodica i njegov uži krug pogođeni su višestrukim krugovima američkih sankcija. “Svojom korupcijskom i secesionističkom retorikom Dodik nastavlja da potkopava institucije BiH i obogaćuje svoju porodicu na račun naroda, dodatno rizikujući budućnost BiH u evroatlantskim institucijama”, navodi se u saopštenju američkog Trezora iz juna 2024 . Ministar unutrašnjih poslova RS Siniša Karan, koji nadgleda lokalnu policiju koja je radila u zvaničnoj saradnji sa Orbanovim TEK-om, također je pod američkim sankcijama zbog svojih separatističkih aktivnosti.
Nije iznenađenje da su američke vlasti bile ljute kada su otkrile skrivenu namjeru koja stoji iza misije Orbanove elitne specijalne policijske snage u Banja Luci. Prema izvoru upoznatom sa detaljima, američki zvaničnici su izdali oštro upozorenje TEK-u, nalažući im da se u budućnosti suzdrže od sličnog miješanja u BiH – ili rizikuju da budu isključeni iz međunarodne saradnje.
Vlada Bosne i Hercegovine također je uzvratila Mađarskoj, što je reakcija izazvana ne samo prisustvom TEK-a već i komentarima visokih zvaničnika koji odbacuju Dodikove zločine. Ministar odbrane BiH Zukan Helez odbio je da sleti mađarski vojni avion 3. marta 2025.
“Traži se saglasnost za slijetanje vojnog aviona na sarajevski aerodrom, a potom i na banjalučki aerodrom. Zašto je tačno vojni avion trebao sletjeti na banjalučki aerodrom, ostaje nejasno, ali u kontekstu dolaska 70 pripadnika specijalne antiterorističke jedinice… u ovom trenutku svakako je simbolično… Duboko sam uvjeren da je dolazak vojnog aviona iz Mađarske imao za cilj da pruži neku vrstu podrške Miloradu Dodiku i klikovima koji su se okupili oko njega, pisao je Zukan Helez na Facebooku.
U međuvremenu, pozvan je mađarski ambasador u BiH i uručen mu je protestna nota. “Mađarski izaslanik je obaviješten da Bosna i Hercegovina ubuduće neće izdavati dozvole za ulazak snagama mađarske vojne policije. Osim toga, Bosna i Hercegovina će zatražiti uklanjanje mađarskog kontingenta iz EUFOR-ove misije ALTHEA, navodeći zabrinutost zbog umiješanosti Budimpešte u unutrašnje poslove zemlje”, piše N1 .
Ministar odbrane Zukan Helez rekao je 5. marta bosanskom servisu Radija Slobodna Evropa da je dobio „prilično pouzdanu informaciju“ da se Milorad Dodik sprema za bijeg. “Ako presuda bude potvrđena, njegova opcija je da pobjegne u Mađarsku”, rekao je ministar.
Istog dana Dodik je iskoristio drugu opciju: potpisao je zakone koji zabranjuju policiji i pravosuđu centralne vlade da djeluju u Republici Srpskoj, čime je dodatno eskalirao svoje separatističke akcije.
Mađarska zavjera za spas Dodika iz zatvora posljednja je u nizu sličnih Orbanovih intervencija kako bi zaštitio svoje desničarske populističke saveznike širom svijeta koji su suočeni s optužbama za korupciju ili zloupotrebu položaja.
Mađarska spoljna obavještajna služba je 2018. godine pomogla bivšem premijeru Sjeverne Makedonije Nikoli Gruevskom da izbjegne hapšenje i pobjegne u Mađarsku, nakon čega je dobio azil.
Godine 2024. bivši brazilski predsjednik Jair Bolsonaro sklonio se na dva dana u mađarsku ambasadu u Brazilu , strahujući od hapšenja nakon što mu je oduzet pasoš.
Kasnije te godine, bivši zamjenik poljskog ministra pravde, Marcin Romanowski – koji se suočio s 11 optužbi za korupciju i zloupotrebu službenog položaja i tražen po Evropskom nalogu za hapšenje – pobjegao je u Mađarsku i dobio azil.
