U Multimedijalnoj sali Memorijalnog centra Sarajevo te paralelno putem Zoom platforme, danas je održan drugi u nizu naučnih simpozija u okviru 11. internacionalne konferencije „Sarajevo i svijet“, segmenta ovogodišnje manifestacije Odbrana BiH – Igman 2025 – od Dana nezavisnisti do Dana državnosti.
Naučni skup pod nazivom „Urbicid i sudbina gradova: Sarajevo kao globalna referenca“ organizirali su Međunarodni forum Bosna i Memorijalni centar Sarajevo, u saradnji s Gradom Sarajevom. Simpozij je bio posvećen sjećanju na prof. Michaela Safiera, uglednog urbanistu, istraživača urbicida i dugogodišnjeg prijatelja Sarajeva, koji je preminuo u novembru 2024. godine.
Njegov legat – lična biblioteka od preko 3.500 publikacija – simbolično je predat Nacionalnoj i univerzitetskoj biblioteci Bosne i Hercegovine kao trajni doprinos jačanju akademske misli i kulture sjećanja.
Učesnici simpozija – eminentni stručnjaci iz BiH, Ujedinjenog Kraljevstva, Francuske, Italije, Sirije, Nizozemske i drugih zemalja, razgovarali su o urbicidu kao pojavi sistematskog uništavanja gradova, javnih prostora, institucija kulture i kolektivnog pamćenja, s posebnim fokusom na Sarajevo, koje je tokom opsade 1992–1995. postalo globalni simbol rezilijentnosti i otpora uništenju.
Skup su otvorili Ahmed Kulanić, direktor Memorijalnog centra Sarajevo i ministar za boračka pitanja Kantona Sarajevo Omer Osmanović.
Kulanić je u pozdravnom obraćanju skrenuo pažnju da urbicid nije samo uništenje gradske infrastrukture nego i pokušaj brisanja pamćenja, identiteta, kulture, života i suživota.
– Sarajevo je kroz historiju mnogo puta bilo napadano, ali, posebno snažan udar pretrpjelo je tokom agresije 1992-1995, bivajući pod opsadom 1425 dana. Gađane su bolnice, škole, muzeji, biblioteke – sve ono što grad čini gradom. Ubijan i mučen je duh Sarajeva – grada u čijim ulicama, kvartovima i mahalama se susreću i prepliću epohe, koegzistiraju istok i zapad. Ali ipak, Duh Sarajeva je preživio – kazao je Kulanić.
Ministar Osmanović je kazao da je izuzetno važno, u akademskom okviru govoriti o temi urbicida, naročito iz današnje perspektive.
Uvodno izlaganje održala je dr. Amra Hadžimuhamedović, direktorica Centra za kulturno naslijeđe IFB i moderatorica današnjeg naučnog skupa, ističući potrebu za kritičkim promišljanjem o urbicidu ne samo kao fizičkom uništenju gradova, već i kao napadu na njihovu kulturnu, identitetsku i duhovnu strukturu. Posebno je naglasila rezilijentnost Sarajeva koje je, u novijoj svjetskoj historiji, u 20. vijeku, pretrpilo najteži oblik razaranja.
Poseban doprinos simpoziju dali su učesnici poput prof. dr. Toma Selwyna, dr. Camilla Boana, dr. Lejle Kreševljaković, prof. dr. Safeta Hadžimuhamedovića i brojnih drugih panelista i komentatora iz oblasti arhitekture, antropologije, urbanizma i kulturne politike. Diskusije su se kretale od teorijskih modela urbicida do konkretnih primjera poslijeratne obnove, kolektivnog sjećanja i izazova institucionalne marginalizacije.
Završni čin simpozija – predaja biblioteke Michaela Safiera – podsjetio je na ključnu ulogu institucija kulture u očuvanju državnosti Bosne i Hercegovine. Nacionalna i univerzitetska biblioteka BiH, koja je tokom agresije bila simbol urbicida i danas svjedoči o nastavku tih destruktivnih procesa kroz institucionalnu zapuštenost i ignorisanje.
Simpozij je još jednom potvrdio značaj Sarajeva kao mjesta susreta znanja, solidarnosti i univerzalnih vrijednosti. – navodi se u objavi Memorijalnog centra Sarajevo.
A na današnji dan, 17. maja 1992. godine, tokom opsade Sarajeva počinjen je čin urbicida i kulturocida – spaljivanje Orijentalnog instituta!
(dr. Lejla Gazić)
Tog kobnog 17. maja 1992. usljed granatiranja navođenom granatom sa agresorskih položaja uništen je cjelokupni fond i i arhivske zbirke (sa oko 7156 dokumenata iz zbirke Monumenta Turcica koji su bili prvorazredni izvori za proučavanje povijesti ovih krajeva, te posebno vrijednom zbirkom sudijskih protokola – sidžila (66), preko 200.000 dokumenata iz kolekcije Vilajetskog arhiva, brojnih kopija i mikrofilmova i deftera iz kolekcije iz Turske, Zagreba, Dubrovnika, Skoplja, Beča, Pariza itd.) kao i biblioteke (sa oko 15.000 knjiga i periodike sa oko 10.000 svezaka).
Iz cjelokupnog rukopisnog fonda ostala su sačuvana samo 53 rukopisa, koje su iz vatrene stihije spašavali uposlenici Orijentalnog instituta, ti hrabri i neumorni čuvari kulturnohistorijskog i književnog blaga Bosne i Hercegovine. Taj dan značio je prekretnicu za dalji rad i budućnost Orijentalnog instituta. Nakon učinjene štete u kojoj je nestao i najstariji rukopis na Balkanu potom, između ostalih, i umjetnički vrijedan fragment jednog rukopisa iz 15.st. kao i veliki broj djela domaćih posebno autografa, trebalo se odrediti kako i kamo dalje. Ipak, na nesreću onih koji su tu štetu svjesno prouzročili s ciljem sistemskog uništavanja svakog traga postojanja jednog naroda, uposlenici Orijentalnog instituta nisu posustali čak ni u najtežem trenutku od osnivanja ove institucije.
Oni su prikupivši tek ostatke ovog izgubljenog blaga, uprkos nesamjerljivim posljedicama ove tragedije, u godinama koje su uslijedile, nastavili sakupljati književnu i historijsku građu i izučavati sve ono što je bilo primarno određeno prilikom osnivanja Instituta 1950. godine, te kroz časopis Prilozi za orijentalnu filologiju objavljivati rezultate svoga naučnoga rada.
Nakon što je konstatiran korpus koji je preostao, prvi u nizu koraka borbe za opstanak Instituta bilo je objavljivanje Kataloga rukopisa Orijentalnog instituta – lijepa književnost koji će, uz godinama ranije spomenute kataloge, ostati jedini svjedok stradalog blaga. Kontinuirani rad koji je, uprkos nerealnim uslovima polučio zavidne rezultate, još jednom je posvjedočio da činom materijalnog, fizičkog uništenja nije nestao suštinski karakter Instituta, koji je u savremenoj historiji Bosne i Hercegovine postao simbolom kulturnoga pamćenja.
Iako nikada neće biti moguće nadoknaditi zauvijek izgubljeno, saradnici Orijentalnog instituta neumorno rade na obnovi i proširenju arhivskih i rukopisnih fondova te čuvanju građe koja služi kao pouzdan izvor za pisanje kulturne, duhovne, intelektualne, ekonomske i opće historije Bosne u doba osmanske vladavine.
Primjena savremenih metoda u revitalizaciji arhivskih i rukopisnih fondova, međuinstitucionalna saradnja, podrška akademske zajednice i državnih institucija doprinose „otvorenosti“ i „vidljivosti“ Orijentalnog instituta u zemlji i svijetu. Gologota stradanja koje je pretrpio i uzdizanje iz pepela baš poput feniksa u savremenoj historiji učinile su Orijentalni institut simbolom kulturnog pamćenja i institucijom od nacionalnog značaja.
(MiruhBosne)
