Partizanska 16. Muslimanska udarna brigada prva ušla u Sarajevo 5. aprila 1945

16. Muslimanska udarna brigada prva ušla u Sarajevo

Partizani iz 16. Muslimanska udarna brigada Istočnobosanske divizije Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije 5. aprila 1945.godine su prvi ušli je u Sarajevo nakon višesatnih borbi u osvajanju posljednjeg neprijateljskog uporišta u zgradi Vijećnice.

To je bila elitna jedinica Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije koja je formirana 21. septembra 1941. u Bukoviku kod Brčkog i učestvovala je u borbama po čitavoj Bosni i Hercegovini. U brigadama koje su učestvovale u oslobađanju Sarajeva 1945. borili su se pripadnici svih naroda i narodnosti bivše Jugoslavije.

U selu Bukvik kod Brčkog, 21. septembra 1943. godine pred masom okupljenog naroda, uz cvijeće, zastave proglašena je nova partizanska jedinica, Muslimanska brigada. Postrojena su prva dva bataljona i prištapske jedinice. Čitanjem naredbe Štaba Prvog bosanskog korpusa Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ),  formirana je 3. bosanska muslimanska brigada koja će nešto kasnije, u okviru šire reorganizacije jedinica NOVJ, biti preimenovana u 16. Muslimansku narodnooslobodilačku brigadu. Zbog svojih vojničkih uspjeha, ona je uskoro ponijela i počasni naziv udarna. Na dan formiranja je brojala oko 450 boraca, ali taj broj se ubrzano povećavao.

Do kraja rata, 16. muslimanska brigada je učestvovala u brojnim teškim borbama, prešavši u svojim manevrima preko 3.500 km. Najduži period svog borbenog djelovanja provela je na području sjeveroistočne i istočne Bosne, a povremeno se kretala i ratovala i na području istočne Hercegovine, Sandžaka i Crne Gore. U svim tim krajevima brigada je primala nove borce, a kasnije je – prerastanjem NOVJ u pravu armiju – popunjavana i preko pozadinskih mobilizacijskih organa. U svim borbama u kojima je učestvovala, 16. Muslimanska brigada je izgubila preko 900 boraca.

Prva znatnija operacija, u kojoj je 16. muslimanska brigada učestvovala, bilo jepartizansko zauzimanje Tuzle, početkom oktobra 1943. godine. Po ocjeni Pokrajinskog komiteta KPJ za Bosnu i Hercegovinu, brigada se afirmirala kao “solidna vojnička jedinica koja se odlično pokazala u borbama za Tuzlu”. No, njezinim borcima su tek predstojala prava iskušenja, u njemačkim ofanzivama Kugelblitzi Schnesturm, krajem 1943. i početkom 1944.godine, koje su u jugoslavenskoj historiografiji socijalističkog razdoblja označavane zajedničkim imenom Šesta ofanziva. Prilikom ponovnog partizanskog pokušaja zauzimanja Tuzle, u februaru 1944. godine, 16. Muslimanska brigada je pretrpjela ozbiljne gubitke, jer su njezini dijelovi – napadajući utvrđene položaje oružanih snaga NDH i Nijemaca na Ilinčici, bez podrške drugih jedinica NOVJ (koje nisu na vrijeme stigle na polazne položaje), upali u minsko polje, na brisanom prostoru ispred bunkera.

Od ranog proljeća, pa sve do kasnog ljeta 1944. godine, 16. muslimanska udarna brigada se kreće i bori na širokom prostoru istočne Bosne, Gornjeg Podrinja i istočne Hercegovine. U jednom trenutku, u martu 1944., našla se u vrlo teškom položaju, kada su Nijemci protiv nje angažirali glavninu snaga 14. SS regimente, iz sastava 7. SS gorske divizije “Prinz Eugen” – jedinice čiji su pripadnici (pretežno Volksdeutscheri s područja Banata) imali dosta iskustva u antipartizanskoj borbi, ali su bili upamćeni i po velikoj brutalnosti. No, 16. muslimanska brigada je, zahvaljujući sposobnosti manevriranja i odlično primijenjenoj partizanskoj taktici, uspješno prebrodila tu ofanzivu, a gubici su  nadomješteni vrbovanjem i mobiliziranjem ljudstva u krajevima u kojima se kretala.

U ljeto 1944. godine, 16. muslimanska NOU brigada se vraća na sjever, na područje istočne Bosne, gdje su imali i žestoke okršaje sa Handžar divizijom.  U međuvremenu, u martu i aprilu 1944., na prostore sjeveroistočne Bosne iz Njemačke je stigla i 13. SS gorska divizija, poznata i po nadimku “Handžar”, sastavljena od dobrovoljaca, regruta i mobiliziranih uglavnom muslimana, od ljeta 1943. obučavana u Njemačkoj. Partizanski vrhovni komandant Tito je 30. Augusta 1944. godine pozvao pripadnike “okupatorskih i kolaboracionističkih jedinica” koji nisu vršili zločine da stupe u redove NOVJ, uz zagarantiranu amnestiju. Tada je stotine, pa i hiljade zalutalih, koji prethodno nisu uprljali ruke i obraz ratnim zločinima, stupalo u partizanske redove.

Na dan 17. septembra 1944., 16. muslimanska NOU brigada među prvim partizanskim jedinicama ulazi u Tuzlu, koja je tada definitivno zauzeta od snaga NOVJ.  U Tuzli je, četiri dana kasnije, svečano proslavljena godišnjica brigade, uz prisustvo više hiljada građana, ali i najuglednijih Tuzlaka.  Bila je to prilika da komandant 16. muslimanske brigade, major Salim Ćerić, podsjeti borce i građane na slavni ratni put ove jedinice.

U okviru širih operacija NOVJ, odnosno Jugoslavenske armije, koje su okončane u aprilu 1945. godine oslobođenjem Sarajeva, učestvovala je i 16. muslimanska brigada, već uveliko prekaljena u teškim borbama, vođenim protiv Nijemaca, oružanih snaga NDH i četnika. Borci 16. muslimanske brigade bili su prvi partizani koji su zakoračili u Sarajevo, spustivši se preko Vratnika i Kovača u srce Bosne, na Baščaršiju. Kroz Vratničku kapiju jedinice brigade su prošle oko 17.30 sati, 5. aprila 1945. godine. Iako su žurili da se što prije spuste u grad i ovladaju ključnim objektima, borci su sa “dosta muke” prolazili kroz mahale, jer im je narod iznosio jela, piće, cigarete…

Ipak, rat je još uvijek trajao. Oko 18.00 sati, dijelovi 16. muslimanske brigade su blokirali Nijemce u Vijećnici; tokom noći, podižu se barikade i vode manje ulične borbe, a u Štab brigade (smješten na Baščaršiji) stiže i poznati vođa sarajevskih ilegalaca, Vladimir Perić Valter, koji će ubrzo poginuti.

Ujutro, 6. aprila, kada su se druge jedinice Jugoslavenske armije tek grupisale da uđu u grad, borci 16. muslimanske brigade likvidiraju njemački otpor u Vijećnici, istaknuvši na njoj novu jugoslavensku zastavusa crvenom petokrakom, što je simbolično označilo oslobođenje Sarajeva od fašizma.

Već 7. aprila, oni sa drugim jedinicama 27. divizije NOVJ kreću niz Bosnu, učestvujući u oslobođenju Žepča, Zavidovića, Maglaja, Doboja… Svoj ratni put borci 16. muslimanske brigade su okončali u teškoj bitci, u posljednjem uporištu oružanih snaga NDH na Odžaku, kao prva jedinica koja je probila ustaške linije odbrane, baš na službeni rođendan Josipa Broza Tita, 25. maja 1945. godine.Time je okončan i ratni put 16. muslimanske udarne brigade, koja je za svoja postignuća odlikovana i najvišim jugoslavenskim priznanjima: Ordenom Bratstva i jedinstva, Ordenom narodnog oslobođenja i Ordenom zasluga za narod sa zlatnom zvijezdom. Udarna 16. muslimanska brigada, bez ikakve sumnje, predstavlja svijetlu i slavnu epizodu u novijoj povijesti Bosne i Hercegovine.

Činjenice da je 16. muslimanska brigada je bila prva partizanska jedinica koja je 1945. godine ušla u Sarajevo, još u poslijepodnevnim satima 5. aprila 1945. godine, te u rano jutro 6. aprila 1945. godine, sa sarajevske Vijećnice skinuli zastavu fašističke Njemačke, koja se tu nalazila četiri duge ratne godine i umjesto nje visoko uzdigli jugoslavensku zastavu sa crvenom petokrakom, simbol nove Jugoslavije u kojoj je i Bosna i Hercegovina zauzela ravnopravno mjesto, i činjenica da je jedna od prvih jedinica koje su probile linije odbrane  na području Odžaka, posljednjeg uporišta fašističke  Nezavisne države Hrvatske (NDH)., je svrstava u red najslavnijih partizanskih brigada Narodnooslobodilačke borbe.

U Bukviku kod Brčkog, na mjestu koje danas obilježava nalazi se i skromna spomen česma, započeo je ratni put jedne od najznačajnijih i najslavnijih jedinica NOVJ sa širih prostora Bosne i Hercegovine.

(VeteranMagazin/MiruhBosne)