Historičari su u Torinu naišli na dokumente koji govore o postojanju srednjovjekovnog univerziteta u Bosni.
Brojni stanovnici Bosne i Hercegovine vjerovatno nisu čuli da je na teritoriji srednjovjekovne Bosne već u 14. vijeku postojalo učilište sa međunarodnom reputacijom.
Ukoliko bi se raspoloživa argumentacija uvrstila u redovnu historijsku tekovinu, bosanskohercegovački prostor bi se mogao ponositi jednim od prvih evropskih univerziteta.
Historičar i arheolog, prof. dr. Enver Imamović u svojoj knjizi „Korijeni Bosne i bosanstva“ iznio je podatke koji ukazuju da je u srednjovjekovnoj Bosni postojao i djelovao univerzitet.
Imamović je za Al Jazeeru pojasnio kako je postojanje srednjovjekovnog bosanskog učilišta u potpunosti argumentovano dokumentima koji se nalaze u arhivu u Torinu.
„U potrazi za podacima za vlastita istraživanja, istoričari su u Torinu naišli na dokumente koji govore o postojanju srednjovjekovnog univerziteta u Bosni. Ko god da istražuje srednjovjekovnu historiju nužno posjećuje centre arhiva u Dubrovniku, Veneciji, Torinu, Milanu i Vatikanu, zato što je Bosna imala najviše kontakata sa tim zemljama zbog trgovine. Bosna je bila eksportno područje za čitavu Evropu“, kaže Imamović.
Iz arhiva u Torinu podaci o učilištu su zapisani u jednom sudskom protokolu 23. jula 1388. godine, kada je pred tribunalom inkvizicije odgovarao Jakob Bech, građanin iz mjesta Chieri, jugoistično od Torina. U zapisnik suda je dao izjavu da je deset godina ranije bio poslan u mjesto koje se zove Bosna i u kojem vlada gospodar koji se zove ban.
Iz Italije u Bosnu na studije
Izvjesni Jakov je trebao usavršiti učenje koje je slijedila sekta, a naveo je podatak da su prije njega u tu zemlju, odnosno kod tamošnjih učitelja (magistara), odlazili na naukovanje brojni građani gradića Chieri.
„Iz spisa se zaključuje, da je riječ o sljedbenicima heretičkog učenja koje je zvanična crkva osuđivala i proganjala, te da su dotični održavali prisne veze s hereticima iz Bosne. Podaci koje je zabilježio torinski sud savršeno se podudaraju sa stanjem kakvo je bilo u Bosni tokom 14. stoljeća. U Bosni se hereza toliko razvila da se nije samo slobodno slijedila, nego je takoreći slovila za državnu vjeru, što je bio jedinstven slučaj u Evropi“, kaže Imamović.
Bosna se spominje kao odredište kuda su odlazili talijanski heretici, to jest studenti, da prodube svoje znanje iz filozofsko-teoloških doktrina, i, drugo, kaže se da to obavljaju kod tamošnjih učitelja (magistara), to jest profesora, iz čega proističe logičan zaključak da je riječ o učilištu, odnosno univerzitetu čija je reputacija doprla i izvan bosanskih granica.
Zna se da je za stjecanje bilo kojeg renomea potrebno poprilično vrijeme, a to znači da je taj univerzitet daleko starijeg datuma od 1347. godine kada se prvi put spominje u torinskom sudskom aktu.
‘Heretičko učilište’
Tadašnja učenja koja su ukazivala na devijacije od katoličkog učenja bila su karakterisana kao heretička, tako da ni uspješna obrazovna institucija sa nekonvencionalnim crkvenim predznakom ne bi mogla imati zvaničnu afrimaciju u tadašnjem okruženju.
„S obzirom da je riječ o učilištu na kojem su se izučavale visoke filozofske i teološke doktrine, a znano je da njih mogu slijediti samo lica odgovarajućeg predznanja nižeg stupnja, sasvim je izvjesno da se ovdje radi o učilištu ranga univerziteta, koji se nije ni po čemu razlikovao od ostalih onovremenih evropskih univerziteta. Razlika je bila samo u tome što su se ovdje izučavale dualističke (krivovjerne) doktrine, pa je za pravovjernu Evropu bosanski univerzitet bio heretički i kao takav nepriznat, ozloglašen i anatemiran“, objašnjava Imamović.
Političko i vjersko središte starobosanske države, to jest dvor prvih banova i hiža (sjedište) djeda bosanskog (poglavara Crkve bosanske) se nalazio u Moštrima kod Visokog. U susjednim Milima (današnji Arnautotovići) sastajala se Bosanska skupština (stanak), a tu su se krunisali i bosanski vladari.
Prema tome, sasvim je vjerovatno da se u Moštrima, uz kaptol Crkve bosanske, nalazilo i sjedište univerziteta, o kojem je ovdje riječ.
„U torinskom sudskom spisu doslovno stoji da su talijanski heretici odlazili na studije u mjesto zvano ‘Boxena’, to jest Bosnu. Rezultati novijih historijsko-arheoloških istraživanja pokazuju da je u srednjem vijeku uz pojam Bosna, kojim se nazivala zemlja i rijeka, zaista postojalo mjesto zvano Bosna i da se ono nalazilo upravo na području današnjeg Visokog. To su vjerojatno Moštre, za koje je rečeno da su se u njemu nalazile sve državne i vjerske institucije. Dakle, nema razloga da se sjedište ovog prastarog univerziteta traži izvan ovog mjesta“, zaključuje historičar.
Ovaj starobosanski univerzitet je, bez sumnje, opstao i djelovao dokle god je postojala srednjovjekovna bosanska država, a s njome i bogumilstvo.
Kada je Bosna pripojena Osmanskom carstvu 1463. godine, masovna islamizacija koja je uslijedila, dovela je do odumiranja bogumilstva, što je, pak, izazvalo gašenje njegovih institucija, u što spada i učilište o kojem je ovdje riječ.
Pored hronološki poredanih činjenica sa snažnim historijskim uporištima, postojanje srednjovjekovnog učilišta na tlu današnje BiH i dalje se tretira kao teorija.
„Ja nisam jedini koji govori o ovoj pretpostavci. Đuro Bazler je ovom pitanju govorio 70-tih godina prošlog vijeka, a ja sam razradio detalje i poredao činjenice. Sada je potrebno da se združenim snagama angažujemo, i o ovoj tematici više govorimo jer je riječ o jednom od najvećih otkrića u istoriji Bosne“, navodi Imamović.
Izvor: Al Jazeera