Home » Vrelo Bune – zbog svog maksimalnog protoka je uvršteno u top pet izvora na svijetu. Značajan lokalitet geološke baštine
BAŠTINA BOSANSKA RAZGLEDNICA

Vrelo Bune – zbog svog maksimalnog protoka je uvršteno u top pet izvora na svijetu. Značajan lokalitet geološke baštine

U organizaciji Centra za istraživanje i održivi razvoj krša i Odbora za prirodne resurse Odjeljenja prirodnih i matematičkih nauka ANUBiH, prethodne sedmice je upriličeno javno predavanje pod nazivom Kraška vrela u Dinaridima Bosne i Hercegovine”. Predavač je bio ugledni profesor i istraživač, prof. dr. Ferid Skopljak.

Dinarski krš pokriva oko 60% teritorije Bosne i Hercegovine i njegova specifična geološka struktura mnogostruko utiče na hidrološke procese i prirodne resurse. Predavač se osvrnuo  na proces evolucije ovog krša, objašnjavajući proces formiranja kraških vrela, što je ključno za razumijevanje njihove funkcije i značaja. Predstavljene su karakteristike i lokacije kraških vrela, kao i njihova uloga u ekosistemima i društvenim zajednicama. Istaknuta su postojeća stanja korištenja i zaštite ovih resursa, naglašavajući neophodnost održivog pristupa.

Ovom prilikom pezentiran je i podatak  da je Vrelo Bune, na 37. Svjetskom geološkom kongresu održanom 2024. godine u Južnoj Koreji, uvršteno na listu 100 najznačajnijih kraških vrela u svijetu, što dodatno potvrđuje njegov značaj.

Kako se moglo čuti tokom predavanja, zaštita kraških vrela u Dinarskom kršu Bosne i Hercegovine se provodi samo djelomično i često na nedovoljan način. Mnogi izvori koji se koriste ili planiraju koristiti za piće nisu pravilno zaštićeni, a mjere zaštite se ne sprovode u skladu sa zakonskim propisima. Mnoge prirodne, ekološke, estetske ili historijske vrijednosti kraških vrela nisu adekvatno zaštićene, poput spomenika prirode ili zaštićenih pejzaža. Potrebno je planirati i provoditi hidrogeološka istraživanja kraških područja s ciljem korištenja i zaštite kraških vrela za vodosnabdijevanje, kao i prognoze potencijala podzemnih voda. Ovo je ključno za rješavanje pitanja dugoročnog vodosnabdijevanja. Hidrološki režim mnogih kraških vrela ugrožen je izgradnjom hidroenergetskih objekata, dok su mnoga vrela već potopljena akumulacijama hidroelektrana. Predavač je istaknuo važnost pravilne izgradnje objekata na kraškim vrelima kako bi se očuvala njihova estetska vrijednost i potencijali za turizam.

Predavanje profesora Skopljaka otvorilo je važnu diskusiju o stanju i budućnosti kraških vrela u Bosni i Hercegovini. Učesnici su izrazili zabrinutost zbog nedovoljne zaštite i upravljanja ovim prirodnim resursima, te su se složili o važnosti daljnjeg istraživanja i zaštite kraških područja. Predavanje je zaključeno s pozivom na akciju za zaštitu kraških vrela i unapređenje svijesti o njihovoj važnosti.

VRELO BUNE

Tektonska uloga je ključna za stvaranje impresivnih kraških pejzaža. Zbog svog maksimalnog protoka (Ford i Williams, 2007.), Vrelo Bune je uvršteno među pet najboljih izvora na svijetu. Njegov minimalni protok iznosi 3 m 3 /s, prosječan 23,7 m 3 /s, a maksimalni iznosi 120 m 3 /s. U januaru 1971. godine na rijeci Buni je zabilježeno svih 380 m 3 /s. Prvi ronioci koji su istraživali izvore 1973. bili su G. Franczia-Kiss i C. Touloumdjian. Niz ekspedicija nastavljen je 1984., 1999. i 2003. godine. Za vrijeme velikih proticaja vidljivost u vodi nije dobra (2-4 metra). Temperatura vode je 10-11 °C.

Izvor Vrelo Bune nalazi se na lijevoj granici doline rijeke Neretve u Bosni i Hercegovini na nadmorskoj visini od 36 metara. Izvorište se nalazi na tački tektonskog kontakta između krečnjaka iz krede i eocenskog fliša. Ispuštanja vode iz pećine ispod visoke litice čine ambijent jedinstvenim i prilično spektakularnim (Stevanović, 2009). Manji pećinski otvori, smješteni duž rasjeda na litici, nastali su u ranijim fazama evolucije krša (Milanović i dr., 2014). Buna je uzlazni izvor. Ukupna dužina dubokih izvora koje su istražili ronioci je 520 metara, a vertikalna udaljenost između najdublje istražene tačke i tačke ispuštanja je 72 metra (Touloumdjian, 2005). Ukupna procijenjena površina sliva vrela Bune iznosi oko 1.100 km 2 , uključujući Nevesinjsko polje, sliv rijeke Zalomke i široku oblast planine Velež na nadmorskoj visini iznad 900 metara (Milanović, 2023). Teško je razlikovati slivove susjednog sliva vrela Bunice (protoci od 0,72-207 m 3 /s), a uobičajeno je da se ova dva sliva posmatraju kao jedan kraški sistem. Prividna brzina podzemne vode, kako je uočeno tokom ispitivanja praćenja, kreće se između 0,03 i 0,04 m/s.

Izvor Bune je prekrasan primjer fascinantnog izvora i razvijenog kraškog sistema sa tektonikom koja aktivno oblikuje pejzaž. Posjećuju ga mnogi turisti. Pored izvora je tekijska kuća iz osmanskog perioda. Izvor je zaštićen kao spomenik prirode i sa tekijom predstavlja jedinstven ambijent od značajnog kulturnog, društvenog i ekonomskog značaja.

-Na mapi pretraživanja možemo vidjeti da je Vrelo Bune jedini lokalitet iz ovog dijela Evrope na listi Međunarodna unije geoloških nauka.

Vrelo Bune našlo se u publikaciji Drugih 100 IUGS lokacija geološke baštine. “Drugih 100 lokacija geološkog naslijeđa IUGS” je nastavak spektakularne kolekcije lokaliteta navedenih u “Prvih 100” (2022.). Učestvovalo je više od 400 stručnjaka i autora iz 60 različitih nacija. Lista lokacija je impresivna kao i Prvih 100, uključuje 8 novih zemalja i pokriva geološke discipline koje su bile manje zastupljene u prvoj knjizi.

(MiruhBosne)