Znamenite ličnosti iz bošnjačke historije: Hasan-aga Zvizdić (1892-1980)

Hasan-aga Zvizdić ugledni je sjenički trgovac, predsjednik Odbora za odbranu Sjenice u toku Drugog svjetskog rata i jedna od najznačajnijih historijskih ličnosti Sjenice i Sandžaka uopšte.

Rođen je u Sjenici, 1892. godine, kao najstariji sin Muhameda. Kao i mnogi drugi koji su, nakon austro-ugarske okupacije Bosne i Hercegovine, 1878. godine, bili primorani da napuste svoje domove, i bratstvo Zvizdića kreće u muhadžirluk[1]i u potrazi za novim zavičajem nastanjuje se u okolini Sjenice.

U Sjenici Zvizdići za kratko vrijeme postaju jedni od uglednijih i bogatijih trgovaca u kraju, a poslije masakra u kojem su, u toku Prvog svjetskog rata, 1915. godine, stradali Hasanova majka, sestra i amidža, te teško ranjeni otac i druga sestra, Hasanova porodica se premješta u Sjenicu.

Zahvaljujući izuzetnoj preduzimljivosti i sposobnostima, zajedno sa Azizom i Latifom Vrcićem, te Eminom Čerkezom, Hasan za kratko vrijeme razvija lanac trgovačkih radnji širom Sandžaka, Crne Gore i Kosova i uspostavlja jake trgovačke veze sa Turskom, Italijom, Albanijom i Grčkom, postajući veoma brzo jedan od najmoćnijih i najuglednijih ljudi u cijelom kraju.

Početak Drugog svjetskog rata građani Sjenice dočekaće sa velikim strahom. Nalazeći se na linijama udara Ljotićevih, Nedićevih i četnika Draže Mihailovića, te suočeni sa prisustvom ustaških jedinica na području Sjenice, s druge strane, ugledni sjenički prvaci formiraju Odbor za odbranu područja Sreza sjeničkog. Za predsjednika Odbora je izabran Hasan Zvizdić, a za zamjenika Uroš Karamarković. U Odboru su kao članovi bili i Sreto Živanović, Aziz Vrcić i Hilmija Kugić.

U cilju priprema za odbranu od mogućih napada donijeta je i odluka o formiranju milicije, u čijem sastavu su, također, bili i Srbi i Bošnjaci. Za komandira milicije postavljen je Ćamil Prašović, a za njegovog zamjenika Marko Tripković, koga je, poslije ostavke, zamijenio žandarmerijski narednik Marko Ivković. Predstavnici oba naroda donijeli su odluku o odbrani Sjenice od bilo čijeg i bilo kakvog napada na nju.

U septembru 1941. godine, združene četničke jedinice krenule su u pravcu Sjenice s namjerom da je osvoje i preko Pešteri se, nakon toga, spoje sa crnogorskim četničkim snagama iz pravca Mojkovca, Berana i Andrijevice. Za odbranu Sjenice mobilisano je oko 4.000 Sjeničana, ali te snage nisu bile dovoljne da se suprostave daleko moćnijem neprijatelju, pa je Hasan-aga pribjegao nesvakidašnjem ratnom lukavstvu.

Na širokom frontu duž linije odbrane grada on je rasporedio svoje snage, na šančeve umjesto topova postavio prednje dijelove konjskih i volujskih kola, na čije rude je postavio čunkove od furuna, koje su prekrivene ceradama i ćebadima ličile na minobacače. U pregovorima sa izaslanicima četnika on ih je u sumrak izveo i pokazao im na okolna brda.

Prizor od nekoliko hiljada visoko uzdignutih cijevi raspoređenih po brdima zastrašujuće je uticao na predstavnike četnika. Nakon povratka u svoju jedinicu šef četničke delegacije je usplahireno objasnio situaciju na terenu: „Da se svi u so pretvorimo, ne možemo im jelo osoliti! Da se svi pretvorimo u municiju, ne možemo im topove napuniti.”

Nakon toga, četnički komandanti su odustali od napada i svoje snage usmjerili prema Novom Pazaru, gdje će, međutim, poslije tri pokušaja osvajanja grada, četničke jedinice doživjeti težak poraz i biti odbačene daleko od njega.

Nakon povlačenja glavnine partizanskih snaga iz zapadne Srbije i Šumadije na teritoriju Sandžaka, 22. decembra 1941. godine, nekoliko partizanskih jedinica izvršilo je, bez odobrenja Vrhovnog štaba, napad na Sjenicu. Hasan-agine snage tom prilikom pružile su žestok otpor napadačima, nanijevši im teške gubitke, nakon kojih su partizani bili prinuđeni da se povuku.

U napadu su, samo na mjestu, koje je kasnije nazvano Partizansko groblje, poginula 52 partizana. Rukovodstvo Narodnooslobodilačkog pokreta ovaj napad je kasnije okarakterisalo kao veliku grešku.

Zajedničke bošnjačko-srpske lokalne vojne snage i Odbor za odbranu Sjenice funkcionisali su uspješno i tokom narednih ratnih godina, tako da je Sjenica ostatak rata provela bez sličnih ratnih dejstava.

Po zauzimanju Sjenice od strane partizanskih jedinica, 22. decembra 1944. godine, Hasan-aga se povlači preko Kosova i Albanije, s namjerom da se prebaci u Tursku. Na tom putu će, međutim, dospjeti u Italiju, odakle biva prebačen u Njemačku, gdje u logoru Dahau provodi dvije godine u zatočeništvu.

Nakon puštanja iz logora, 1947. godine, stiže u Tursku i nastanjuje se u gradu Adapazaru, gdje će provesti ostatak života, sve do smrti, 1980. godine.

Hasanovog brata Osmana, nova komunistička vlast strijeljala je, zajedno sa ostalim bošnjačkim prvacima iz Sandžaka, na Hadžetu u Novom Pazaru, početkom 1945. godine.

[1] Izbjeglištvo. Muhadžir – izbjeglica.

(Sandžačke novine/monografija “Sandžački Bošnjaci”)