Na proljeće obnova ulazne kule na tvrđavi Kastel u Banjoj Luci

Kamena zgrada u tvrđavi Kastel otvorena je u aprilu 2016. godine, čime je ozvaničen završetak radova na obnovljenom dijelu tvrđave. Modernizirani prostor stare Kamene zgrade renoviran je s ciljem da se u njemu otvori budući muzej grada Banja Luka.

“Europska unija je u ovaj projekat uložila oko sedam miliona KM, a grad Banja Luka oko 2.170.000 KM.  Ove zidine koje su obnovljene sa kulama, bedemima, kamenom kućom su početak rekonstrukcije cjeline Kastela. Sada vidimo vizure budućeg Kastela, izgleda sjajno”, rekao je ranije Slobodan Gavranović, gradonačelnik Banje Luke i zahvalio se Europskoj uniji koja je finansirala obnovu putem IPA fondova te svima koji su učestvovali u izvođenju radova.

Izrazio je žaljenje što su radovi zbog nedostatka sredstava stali kod kule koja je izgorjela prije dvije godine, dodavši da će Banja Luka pronaći način da se barem završi obnova ulaza u Kastel prema središtu tvrđave.

“Procjenjujemo da treba još više od dvadesetak miliona za rekonstrukciju cjeline Kastela. Najveći problem imamo sa kompleksom koji predstavlja artiljerijska kasarna koja je u suštini predviđena projektom kao hotelski kapacitet, ali to je hotel malih gabarita, teško isplativ u komercijalne svrhe, ali sa drugim cjelinama možda se može isplatiti”, rekao je Gavranović i dodao da za taj prostor još nije pronađen adekvatan investitor.

Naglasio je da grad Banja Luka mora nastaviti projekat obnove tvrđave Kastel jer će to tek biti snažan gradski potencijal i u prirodnom, turističkom, kulturnom i sportskom smislu.

Slobodan Nagradić, direktor Republičkog zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog nasljeđa RS-a pojašnjava za Radiosarajevo.ba da, iako je dosada mnogo urađeno i značajno obnovljeno, vidljivi su ostaci  srušene barutane koji narušavaju opći utisak cijele tvrđave.

“Nemoguće je ući u tvrđavu, a ne vidjeti barutanu koja više nema krova. Drvena građa je porušena. Potrebna su značajna finansijska sredstva, a pitanje je da li to Grad Banja Luka ima ili ih planira za narednu godinu“, kazao je Nagradić.

Prije nekoliko mjeseci Grad Banja Luka raspisao je tender za izvođače radova za rekonstrukciju krova kamene kule na tvrđavi Kastel, koji je izgorio u požaru 2013. godine.

Procijenjena vrijednost tendera iznosi 42.735 KM bez uračunatog PDV-a, a nabavkom je predviđena potpuna rekonstrukcija krova kule koja se nalazi na ulazu u tvrđavu Kastel. Prema tenderskoj specifikaciji, predviđena je zamjena krova i pripadajuće drvene konstrukcije.

No, kako pojašnjavaju iz uprave Grada Banje Luke, u planu je da se krov na proljeće obloži specijalnom drvenom pokrivkom, koja, zbog zakonskog stepena zaštite koju ima tvrđava Kastel, mora “odležati” određeno vrijeme da bi bila spremna za upotrebu.

Najveći dio Kastela je obnovljen i osposobljen za kulturne događaje.

Tvrđava Kastel je najstariji historijski spomenik u Banjoj Luci. Najstariji tragovi naselja na području Banja Luke su ostaci neolitskog gradinskog naselja koji su upravo pronađeni na prostoru gradske tvrđave Kastel. Nalazi se u središnjem dijelu grada, koji dominira lijevom obalom Vrbasa.

Pretpostavke o nastanku tvrđave

O vremenu nastanka ovog objekta ne postoje pouzdani podaci. Međutim, mnoge okolnosti upućuju na zaključak da se upravo tu nalazilo rimsko naselje Castra. Rimljani su bili izloženi čestim nasrtajima varvarskih naroda, a imali su svakako dovoljne jake razloge da brane cestu koja je prolazila kotlinom Vrbasa. U prilog ovakvim tvrdnjama idu i arheološki nalazi koji su pronađeni na prostoru današnjeg Kastela, a odnose se na rimsku keramiku, novac i građevinarstvo.

Posebno važan nalaz je antički žrtvenik posvećen bogu Jupiteru pronađen 1885. godine prilikom gradnje mosta preko Crkvene. Također, na prostoru tvrđave pronađeni su ostaci Slavenskog naselja iz perioda ranog srednjeg vijeka (od VIII do XII vijeka).

U bosanskoj srednjovjekovnoj državi postojao je Vrbaški grad, koji se po jednoj pretpostavci nalazio na mjestu današnjeg Kastela. Međutim, po drugoj pretpostavci, Vrbaški grad se identificira s Podgradcima u Potkozarju.

Intenzivna gradnja tvrđave

Intezivna izgradnja Kastela počinje u pretposljednjoj deceniji XV vijeka, za vrijeme Turske okupacije i vladavine Ferhad paše Sokolovića (1574-1588) koji pored ovog utvrđenja gradi i niz drugih objekata orijentalnog tipa. Ferhad- paša na mjestu današnjeg Kastela prvo gradi svoju utvrđenu tophanu (arsenal), da bi, desetak godina kasnije, tophana prerasla u pravi utvrđeni grad s kulama i tabijama, koji se neprestano dograđivao. Pošto leži na ušću Crkvene u Vrbas, od tvrđave su bila podignuta dva mosta.

Jedan je išao preko Vrbasa, u blizini sadašnjeg Gradskog mosta, a drugi preko Crkvene. Most preko Vrbasa sačuvao se samo u jednoj staroj gravuri. Vrbas i Crkvenu povezivao je veliki rov tako da je tvrđava zapravo, svojevremeno, bila utvrđeno ostrvo kojeg su okruživale vode dviju rijeka.

Na zidovima tvrđave je također bio i veliki drveni konak koji je gledao na Vrbas, kao i niz zidanih objekata iz perioda dok je u tvrđavi bila austrougarska vojska. Tvrđava ali i grad Banja Luka posebno dobijaju na značaju za vrijeme Austro-Ugarsko-turskih ratova kao važan geostrateški centar.