Nacionalni spomenici: Harem Hadži Reuf-begove džamije u Gradačcu

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika 2013. godine, proglasila je „Grobljansku cjelinu – harem Hadži Reuf-begove ili Nove (Džedid) džamije u Gradačcu“, nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

Nacionalni spomenik obuhvata prostor harema džamije sa starim nišanima.

Polovinom 19. stoljeća u Gradačcu se nalazilo 350 kuća, više desetina dućana, više hanova, dvije medrese, pet džamija (džamija u utvrdi, Svirac, Husejnija, Reuf-begova ili Nova (Džedid) i Bukva džamija), nekoliko mekteba i sedam mahala. Veliku zaslugu u izgradnji Gradačca imali su gradačački kapetani Gradaščevići: Osman-kapetan, Murat-kapetan, a naročito Husein-kapetan Zmaj od Bosne.

Središnji gradski džemat obuhvatao je utvrdu i okolne kuće sa džamijom u utvrdi. Pošto se ova džamija postepeno napušta za središte džemata se gradi Nova ili Džedid džamija. Kamen stare džamije se u drugoj polovini 19. stoljeća koristi za gradnju Reuf-begove (Nove gradske) džamije, te pravoslavne (1887.) i katoličke (1889. godine) crkve u Gradačcu. Već 1892. kotarske vlasti su srušile džamiju u utvrdi.

Oko Hadži Reuf-begove ili Nove (Džedid) džamije se postepeno formira groblje (harem).

Gradačački haremi i nišani koje sadrže imaju značajnu izvornu vrijednost i snažnu simboličku vrijednost za Bosnu i Hercegovinu.

U haremu Hadži Reuf-begove ili Nove (Džedid) džamije se nalazi dvadesetak nišana iz 19. stoljeća, različitih dimenzija i oblika. Većina nišana ima tarihe ispisane sulus ili talik stilom arapskog pisma.

Jedna skupina nišana i dva kamena sarkofaga nalaze se ispred Hadži Reuf-begove džamije (sjeverozapadni dio), a druga skupina nišana pored džamije (sjeveroistočni dio harema).

U haremu džamije sahranjeni su:

–          Gradaščević Ahmed-beg, sin časnog Reuf-bega, 1890.;

–          Hajrudin, sin Abdulaha Gradaščević, 1943.;

–          kadija Hadžaga, sin Hafiz-bega Gradaščević, 1890.;

–          supruga hadži Derviš-bega Izeta-hanuma, kći Emina;

–          Hifzi-beg, sin Hafiz-beg efendije, 1889.;

–          Jusuf Rešid-beg, 1870.;

–          Fehim-beg, sin Abdurešida, 1879.;

–          Osman-beg, sin Abdi-bega Gradaščević, 1878.;

–          Derviš-beg Gradaščević, sin Reuf-bega, 1912.;

–          Ganibegović Hasan-beg, 1866.

Ukop u harem se više ne obavlja.

Osim nišana, različitih oblika i dimenzija, u haremu se nalaze dva kamena sarkofaga, od kojih jedan kameni sarkofag sa muškim nišanom sa fesom potječe iz 1890. godine i pripada Ahmed-begu, sinu Reuf-bega Gradaščevića. Reuf-beg je umro 1893. godine i sahranjen je u ovom haremu. Na nišanu piše:

O smrti! Još kao dijete sam naučio od učitelja Poslanikove riječi „Dženet je pod majčinim stopama“ i tu zapovijed sam prihvatio na roditeljsko zadovoljstvo sve do smrti….gradačački uglednik Gradaščević Ahmed-beg, sin časnog Reuf-bega. Fatiha za njegovu dušu. 14 ramazan 1307 (30.04.1890) godine.

Sarkofag sa dva nišana dekoriran je biljnim ornamentima.

Hadži Reuf-begova ili Nova (Džedid) džamija je sagrađena u periodu 1878. -1893. godine na mjestu gdje je ranije postojala džamija ili mesdžid koji je obnovio Reuf-beg Gradaščević.

Džamija je obnovljena i dograđena 2009. godine.

Projekat „Predstavljanja i afirmacije nacionalnih spomenika Tuzlanskog kantona u elektronskim i drugim aktuelnim medijima“, tokom 2018. godine, provodi Zavod za zaštitu i korištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona, uz saglasnost i podršku nadležnog Ministarstva za kulturu, sport i mlade TK.