U Bugojnu održana promocija knjige ” Od Batona do Kulina – skrivena historija Bosne”

Organizator promocije knjige je Fondacija “Čuvari baštine Bassania”. Ovom prilikom se ime domaćina obratio i podržao rad autora, načelnik Hasan Ajkunić.

O ovom djelu koje je privuklo dosta pažnje kod stručne i šire publike, govorili su prof.dr. Ahmed Kico i prof. Mirsad Bušatlija te sami autori: Suad Haznadarević i Emir Medanhodžić.

Knjigu smo pisali tri godine i namjera nam je da široj čitalačkoj publici damo nove uvide u historijat Bosne, istakli su između ostalog njeni autori.

Promociju su svojim nastupom uveličali članovi Gradskog hora Bugojno, izvještava RTV Bugojno s promocije održane krakem februara.

U nastavku tekst profesora Ahmeda Kice, jednog od promotora knjige.

Piše: prof. dr. Ahmed Kico

Nakon višegodišnjeg, pa i decenijski recentnog i odgovornog istraživanja o antičkom i srednjevjekovnom periodu bosanske povijesti, pred nama je veoma važna i značajna knjiga Od Batona do Kulina – skrivena historija Bosne, autora Suada Haznadarevića i Emira Medanhodžića. Kako sami autori ističu, knjigu „Od Batona do Kulina“ pisali su zajedno tri godine, dok su „njihova razmišljanja i istraživanja“ trajala skoro 30 godina.

Zato se s pravom može reći da ovakav dugotrajan i odgovoran istraživački rad ovih autora, zapravo vjerodostaojno pokazuje da su „prilozi u ovoj knjizi krcati historijski utemeljenim, a manje poznatim ili pak prosječnom čovjeku potpuno nepoznatim činjenicama, koje osobno, (jer i sam sam jedan iz generacije školovane u vremenu nacionalno – oportunih laganja o Bosni i njenoj historiji), a uvjeren sam i svaki koji se upusti u njihovo isčitavanje, sabrane, izložene i razumijevane u kontekstu vremena u kojem se javljaju, doživljavam poput eksplozije istine u moru ignorancije, prećutkivanja i otvorenog laganja o historijskom entitetu Bosna i njenih ljudi – Bošnjana. Zaista, ti su prilozi poput svjetla u dubokoj tmini historijskog tunela kroz koji su prošli i dalje prolaze, ljudi i narodi zapadnog Balkana i specifično Bosne i Hercegovine. A to je kvalitet koji nadrasta svaku moguću primjedbu na metodološki pristup“. (Nihad Filipović, Predgovor, srt. 9.)

Istraživanja i knjiga Od Batona do Kulina, ima za cilj da dio bosanskohercegovačke historije i tradicije bude prezentiran na autohton način, kako se i dalje ne bi čekalo da našu bosanskohercegovačku povijest i tradiciju “istražuju i prezentiraju” nezainteresirani posmatrači “sa strane” bez supstancijalne vezanosti za ovdašnju historiju i kulturu. Zbog toga i ovo istraživanje o antičkom i srednjevjekovnom periodu bosanske povijesti treba promišljati na izvoran način, i to u ime mnogih stvari toliko očevidnih, pa i u ime egzemplarnosti Bosne i Hercegovine za svaku postojeću historiju, geopolitiku i geofilozofiju.

Baton kao heroj Ilirikuma

Sadržaj knjige Od Batona do Kulina – Skrivena historija Bosne obuhvata, prezentiran je na 263 strane sa 172 slike,140 fusnota i 100 bibliografskih izvora. Sadrži poglavalja koja su poredana sljedećim redoslijedom: 1. U potrazi za istinom o Batonu dezijatskom 2. Romanizacija ilirskog prostora do III vijeka 3. Arijanstvo u Iliriku 4. Od arijanstva do crkve bosanske 5. Gotsko naslijeđe u Bosni 6. Susreti arijanstva i Islama u Bosni 7. Teološki pristup Isusu/Isau a.s. 8. Avari u Bosni 9. Bosna i Ilirske banovine izmedju Franaka i Bizanta 10. Odnos Bosne i Raške u ranom srednjem vijeku 11. Nastanak Banovine Bosne i njeni prvi Banovi 12. Ban Borić 13. Kulin ban , veliki ban bosanski 14. Arijanske bazilike u BiH od IV do VI vijeka 15. Arijanske crkve bosanske od IV do XIV vijeka.

U Prvom poglavlju knjige pod nazivom „U potrazi za istinom o Batonu Dezitijatskom“, autori naglašavaju svoj kategotički imperativ o tome zašto su otpočeli istraživanja o antičkom i ilirskom periodu prostora, običaja i ljudi koji su obitavali na području današnje Bosne i Hercegovine. S tim u vezi naglašvaju sljedeće: „Baton, kao oličenje hrabrosti i odvažnosti naroda sa ovog prostora, zaslužuje spomenike po cijeloj Bosni da nas podsjeća i da opominje ko smo i šta smo, da potvrđuje kako ovaj narod ima svoje daleke pretke i korjene, da je ponosan i neuništiv, a pomalo tvrdoglav i prkosan od sna“. (str. 21.)

Imajući u vidu prezentirana istraživanja, te vlastiti kategorički imperativ, autori su na cjelovit način pokazali da su se oko Batona u proteklom periodu, a posebno u aktualnom razdoblju igrale i dalje igraju političke igre. Najpoznatiji ilirolozi zovu ga Baton delmatski, u Albaniji su napravili veliki spomenik i kažu on je Albanac. A fino se u dokumentima svuda spominje Baton dezitijatski, a Dezitijati su živjeli na prostoru do Sarajeva do Zenice, i on je, prema svemu sudeći, rođen u Brezi i vladao je u Bobovcu. Prema riječima Medanhodžića, Batoj je „naš čovjek, na našem terenu, i sad ga drugi svojataju izvrtanjem originalnih dokumenata krivim prijevodom i zato smo smatrali da je on neki naš začetak“.

U kontekstu istraživanja Haznadarevića I Medanhodžića o životu i vojničkoj karijeri Batona, treba naglasiti sa se ona u značajnom obimu podudaraju sa istraživanjima Edina Veletovca, znanstvenika sa Filozofskog fakulteta UNSA koje je ovaj prezentirao u Tomu I Historije Bosne I Hercegovine. Dakle, Veletovac u poglavlju pod naslovom “Prostor Bosne I Hercegovine u Antici”, veoma recentno i odgovorno piše o “Velikom ilirskom ustanku (Bellum Batonianum) 6-9 godine n. e.”. U vezi s navedenim, Veletovac navodi, kao i Haznadarević i Medanhodžić, da je Baton, nakon što se predao Tiberiju, na njegovo pitanje (Tiberijevo) “zbog čega im je palo na pamet da se pobune protiv Rimljana, Baton Dezitijatski mu je odgovorio: Vi Rimljani ste krivi za ovo, jer za čuvare svojih stada ste poslali, ne pse ili pastire, već Vukove”. 

O ovome vidjeti u Veletovac, E. (2023). “Prostor Bosne I Hercegovine u Antici” U: Tom I Historija Bosne I Hercegovine, str. 118.) Veletovac zaključuje da je “navedeba rečenica, koju je izrekao Baton Dezitijatski, a prenio Kasije Dion, u sebi sadrži sav očaj i beznađe u kojem se nalazilo lokalno stanovništvo tokom godina koje su prethodile Velikom ilirskom ustanku”.
Treba posebno naglasiti da su ova istraživanja Veletovca, te Haznadarevića I Medanhodžića prezentirana gotovo u istom vremenskom periodu, budući da se knjiga Od Batona do Kulina. Skrivena historija Bosne, odnosno Historija Bosne I Hercegovine, pojavljuju tokom oktobra i novembra 2023. godine, odnosno decembra iste godine. Dakle, autori su odvojeno vršili svoja istraživanja, s tim da su historijski nalazi o zivotu Batona i Velikom ilirskom ustanku u mnogim segmentima, gotovo podudarni.

O arijanstvu u antičkom periodu Bosne

Nastojeći da demistifikuju i ospore tendenciozne i zlonamjeren interpretacije o Crkvi bosanskoj, ponajprije autora iz Srbije i Hrvatske, a određenim dijelom i iz Bosne i Hercegovine, autori u svojoj knjizi, u poglavlju „Arijanstvo u Ilirikumu“, pored ostalog navode i sljedeće: „Nakon Arijeve smrti (336.) i Konstantinove smrti (337.) i nakon podjele Rimaskog Carstva na Istočno i Zapadno, arijanizam doživljava novi zamah u vrijeme Arijevih nasljednika. Arijanstvo nipošto nije bilo samo neka mala sekta ili hereza. To je monoteistička religija koja je stupila na naše prostore i prerasla u veliku crkvu koja se predstavlja kao jedina istinita. Na arijanskoj istini o jednoći Boga se temelji Crkva bosanska. Ona će biti nosilac monoteizma na području Ilirikuma, u početku banovine, a poslije kraljevine Bosne, sve do pojave Osmanskog Carstva“. ( str. 55.) Ovo su fundamnentalne činjenice i zaključci koji u mnogome osporavaju zlonamjernu interpretaciju katoličkog svećenika Franje Račkog iz Hrvatske i drugih da su dobri Bošnjani baštinili tradiciju bogumila, paterna ili sličnih heretičkih učenja.
U poglavljima “Arijanske bazilike u Bosni I Hercegovini od IV do VI vijeka”, te “Arijanske Crkve bosanske IV – XIV vijek”, Haznadarević I Medanhodžić se pitaju zašto historičari i drugi istraživači iz Bosne I Hercegovine, te zemalja regije izbjegavaju da istražuju i pišu o arijanstvu i arijanskim bazilikama iz Antike i ranog Srednjeg vijeka?! Prema istraživanjima ovih autora to se radi “kako bi se sa historijske scene uklonio arijanizam”, i kako bi se “umanjio njegov historijski značaj, te umanjila ilirska samosvijet” ( str. 221.). S tim u vezi, autori podcrtavaju da je “u Iliriju ubačena teorija o bogumilstvu u Bosni”, te da je “pogrešna teza da se Crkva bosanska ili “bosanska hereza” formira u 10. Vijeku”. Zato Haznadarević I Medanhodžić naglašavaju da ovu pogrešnu tezu demantuju pronađeni ostaci Ecclesia Boniensis ( arijanska Crkva bosanska), s tim da se ova bazilika “indoktrinira u okvire klasičnog, nicejskog kršćanstva”. (str. 221.)
IV Nastanak banovine Bosne i njeni banovi

Prema istraživanjima Haznadarevića i Medanhodžića prvi ban Bosne mogao bi biti Ratimir koji se pominje i u franačkim analima 838. godine. On je vladao prostorim koji se nalazi između franačke i bugarske države, a južno od Save. Autori u vezi s navedenim prenose istraživanja Mustafe Imamovićaa iz knjige Historija Bošnjaka prema kojima „postoje sasvim utemeljeni dokazi da se Bosna kao država uobličila prije drugih susjednih južnoslavenskih ranofeudalnih država. Vjeruje se da je Sklavinija (Sclavonia), koja se spominje u franačkim analima i drugim ranofeudalnim izvorima, ustvari Bosna. Franački anali spominju 838. kneza Ratimira, koji vlada na području Sklavinije, tj, Bosne“. (str. 180).

Nakon što su predstavili naznačene činjenice o prvim banovima Bosne, autori zaključuju „da je Bosna postojala 300. godina prije bana Borića ili Kulin bana. Naša historijografija najviše je tretirala Bosnu od ova dva vladara Bosne, jer se o njima pojavljuju prvi opširniji podaci, a razloge za takvu historijografiju treba tražiti u skrivnju podataka o najstarijoj državi na Balkanu Bosni od strane njenih susjeda“. (st. 183.). Ovo su dalekosežni i kriucijalni zaključci autora o tome zašto postoji skrivena historija Bosne, koje treba dodatno istraživati aktualna i buduća historijografija u državi Bosni i Hercegovini.

U veoma zgusnutom poglavlju „Dominus Bosnae – Kulin, Veliki ban bosanski“, autori prezentiraju zaista impesivne i upečatljive činjenice o porijeklu i vladavini Velikog bosanskog bana Kulina. Naglasit će da je „Kulin ban bio ličnost iz bosanskog plemstva“, te da „ima svoje korjene u ranijim generacijama vladajućih struktura feudalne vlasti“. (str. 197.). U vezi s navedeni, autori ističu da u „vrijeme vladavine Kulina, Bosna ima izgrađene i funkcionirajuće sve komponente djelotvorne državnosti, znači ima teritoriju, ima vladara, administraciju, vojsku, podrazumijevajuće državne granice, ima novac, jezik i čak i sopstveno pismo, danas nadaleko čuveni bosančicu i ima specifično kulturno naslijeđe i tradiciju koja seže daleko u staru ilirsku eru“. (str. 198.)

Završavajući poglavlje „Dominus Bosnae – Kulin, Veliki ban bosanski“, autori navode da o „smrti Kulina i tome gdje se nalazi njegovo grobno mjesto nema informacija. U vlasti ga je naslijedio njegov sin ban Stipan koji je vladao do 1232. g. Imaju neka mišljenja, koja naravno bez ikakvih čvršćih pokazatelja da je Kulin skončao u konstantinopolskom zatvoru. Mađutim, to je jako mala vjerovatnoća“. (srt. 208.), U kontekstu navedenog, autori dalje podcrtavaju da „sudeći po epitafu sa stećka Bogčina Radinića iz Bosne srebrene na kojem se svjedoči da i kad bi se ponovo rodio, opet bi za Kulina i Bosnu dao život, naslućujemo da je ban preminuo prirodnom smrću i da je njegov stećak usječen i postavljen negdje u njegovoj, Kulinovoj Bosni“ (str. 208.)

Zaključna razmatranja

Neposredni uvidi u tekst knjige Od Batona do Kulina – skrivena historija Bosne, autora Suada Haznadarevića i Emira Medanhodžića, pokazuju da su u tom naumu uspjeli do prestižne mjere. Zadivljujući je i impozantan broj korištene i konsultovane literature, da bi se izvuklo sve relevantno za historiju Bosne iz perioda Ilirikuma, te ranog Srednjeg vijeka. U metodološkom smislu posebna vrijednost istraživačkih napora Haznadarevića i Medanhodžića ogleda se u njihovom terenskom radu, budući da su na taj način otkrili nove gradine i nekropole stećaka iz pomenutog razdoblja, a neke očistili i doveli u pristojan red. Pri svemu tome sačinili su i objavili opsežnu foto dokumentaciju koja će predstavljati dragocjene i značajne izvore za dalja istraživanja.

Stil i jezik autora u ovoj knjizi, u osnovi je publicistički sa karakteristikama odgovornog i stručnog izričaja. Odlikuju ga, dakle, logičnost, tačnost i preciznost s jedne strane, ali i živopisnost, s druge strane. Sve to kod čitalaca pobuđuje znatiželju da kroz čitanje knjige putuju kroz neobično vrijeme, te da upoznaju svekoliki društeni život, zanimanja ljudi, vjerski život, običaje ljudi i naroda Bosne iz perioda Ilirikuma i ranog Srednjeg vijeka.
Istažujući i pišući o historiji Bosne iz razdoblja Ilirikuma i ranog Srednjeg vijeka ( period od preko 1000 godina – op-aut.) autori su pokazali da su ovoj zahtjevnoj materiji pristupili iz perspektive prosvjetiteljstva i moderne, vršeći dekomponiranje po mnogo čemu, nametnutih „vrijednosti“, uz istovremeno izbjegavanje potvrđivanja „starih“ ili pak formiranja „novih“ mitova o njihovom mjestu i ulozi u razvoju i perspektivama naše domovine Bosne i Hercegovine. Zbog toga se s pravom može reći da je i ova knjiga jedna od uspješnih brana od imperijalnih i nacionalističkih nasrtaja i sa Istoka i sa Zapada na našu državu Bosnu i Hercegovinu.

Prikaz knjige Od Batona do Kulina – skrivena histoija Bosne, svakako treba završti opservacijama o njenom značaju i značenju koje je prezentirao bosanski akademik Abdulah Sidran. Dakle, u Pogovoru knjige akademik Sidran, pored ostalog, naglašava sljedeće: „Ono što se svaki dan saznanje o periodu kojim se ova knjiga bavi, od Batona ( o kojem takođe u našim školama nismo nikad ni riječi čuli) a neki smatraju da je Baton najznačajnija istorijska ličnost sa ovih prostora, dakle od Batona i batonova ustanka do Kulina bana (period od preko 1000 godina) otkrivaju se tako fenomenalne stvari da je to uže na koje se spašava utopljanik, a ako je naša država u ovoj epohi utopljenik. Potrebno je sve snage sabrati i to predočavati našem čovječanstvu, ko smo i šta smo, dokle seže naša povijest. Treba ukazati i na to da je cijela materija o kojoj govorima podložna političkim atacima, političkim manipulacijama, a ja bih čak rekao u nekim primjrima i političkim malverzacijama. Ova knjiga će i to, nekim dijelom, obaviti, dati neki mali štit“.