Zanzibar: 120 godina od početka i kraja rata koji je trajao kraće od školskog časa

Prije 120 godina vođen je, i okončan, najkraći rat u svjetskoj historiji. Ujedinjeno Kraljevstvo i Zanzibar vodili su rat za kojeg su historičari ustvrdili da je trajao nekih 38 minuta. Međutim, i to vrijeme je bilo dovoljno za nekoliko stotina žrtava u ovom sukobu

Danas ljudi prepoznaju Zanzibar uglavnom kao turističku destinaciju, otok smješten u blizini obala Tanzanije u istočnoj Africi, a poklonici rock muzike kao mjesto rođenja legendarnog Freddija Mercurya iz grupe Queen. Međutim, prošlost ovoga otoka mnogo je sadržajnija i za svjetske okvire relevantnija od današnjih turističkih ljepota ovoga otoka kojeg zapljuskuje Indijski okean. Nekoć, Zanzibar je bio svjetski važan, kako zbog svojeg geografskog položaja, tako i zbog činjenice da su svojevremeno bili najveći svjetski izvoznici klinčića, ali i značajni izvoznici i nekih drugih začina, kao i kokosa.

Prirodna bogastva tog dijela svijeta, Britance su i dovele tamo, iako je službeni razlog bio suzbijanje trgovine robovima koji su se u Zanzibaru u lukama prodavali, odnosno kupovali. U želji da ovladaju što brojnijim resursima britanska kolonijalna politika dospjela je i do istoka Afrike i samog Zanzibara koji je tada bio sultanat.

Još u 11. stoljeću Arapi iz Omana počeli su značajnije naseljavati ovaj otok, pa je on na neki način postao mjesto trgovine današnjeg Bliskog istoka i Afrike. To je dovelo do toga da stanovništvo Zanzibara bude većinski muslimansko, dok na ostale otpada jednocifreni procenat stanovništva. Međutim, i drugi narodi su plovili do Zanzibara. Neki od njih su bili Asirci, Sumeri, Feničani, Egipćani, Perzijanci, Indijci, Kinezi, pa i Holanđani i Englezi, ali Arapi iz Omana su ostvarili najveći uticaj na otoku, koji su Zanzibar još 1698. godine pripojili svom sultanatu. Sultan Seyyid Said osjećao je da njegov prijestol u Muskatu u Omanu postaje ugrožen od različitih faktora, pa 1832. godine (mada postoje i izvori da se to dogodilo osam godina kasnije) premješta se u Zanzibar i njegovi nasljednici na različite načine upravljaju otokom sve do 1962. godine. Naporedo s ovim događajima, formirale su i manje kolonije trgovaca iz Afrike i Indije, koji su Zanzibar koristili kao mjesto plasmana svojih proizvoda ostatku svijeta.

Dolazak Britanaca na otok

Trgovina robovima na otoku odvijala se dugo godina. Britanci i Sjedinjene Američke Države odlučuju da takva praksa mora prestati. Ugovor iz Moresbya iz 1822. godine obavezao je Zanzibar da robove ne smiju prodavati kršćanskim državama. Međutim, dogovor se nije poštovao, a u trgovini su učestvovali i Evropljani i Arapi. Evropljani su robove kupovali i odvodili da rade na plantažama u njihovom vlasništvu u Indiji i Africi. A da bi nadgledali sprovođenje sporazuma  za kojeg je bilo jasno da neće biti ispoštovan, u Zanzibar, London i Washington šalju konzule. Ubrzo konzul Londona postaje njaznačajnija politička figura na otoku, ili barem neko bez koga se ne može ništa odlučivati.

Već 1858. godine sultan Majid bin Said proglasio je Zanzibar nezavisnim od Omana, a Britanci su ga u tome podržali i priznali kao suverena nad Zanzibarom. Novi sultan postao je odan Britancima, a u međuvremenu uživao je u raskoši koju je sebi stvorio, uključujući harem s više desetina žena. Nametnuo je Zanzibar kao jedno od najbitnijih mjesta za trgovinu robovima. Nominalno, sultan je upravljao i dijelom istočne obale Afrike, prevashodno teritorijama oko Mombase i Dar es Salaama. Taj dio obale Swahilija poznat je pod imenom Zanj.

Međutim, Evropa je u to doba bila u stalnoj napetosti i povremenim ratovima evropskih sila. Tako je Njemačka smatrala da Britanci i Francuzi, a zatim i Italijani, Belgijanci, Španci, Portugalci i Holanđani imaju kolonije koje Njemačka nema, te da im te kolonije daju prednost u razvoju nad Njemačkom, jer kolonije predstavljaju izvor sirovina i nova tržišta. Da ne bude zabune, Njemačka nije bila protiv kolonijalizma kao takvog. Riječ je o tome da je Njemačka ranije bila podijeljena u stotine manjih država, grofovija, gradova i sl., pa zbog toga nisu krenuli u zauzimanje prekomorskih teritorija. Kada se Njemačka ujedinila, tražili su dio kolača prevashodno u Africi.

Da bi se Njemačkoj izašlo u susret i da bi se smanjile napetosti u Evropi, Britanci se odlučuju za pravljenje sporazuma s ovom državom oko raspodjele teritorija na istoku Afrike. Njemačka dobija posjede u istočnoj Africi, a Britancima zauzvrat priznaje da je Zanj britanski protektorat. Dakle, od 1890. godine Zanzibar s pripadajućim teritorijem na kontinentalnom dijelu Afrike postaje britanski protektorat, ali ne i kolonija. Međutim, govoreći o kontroli protektorata ili kolonije tog doba, nije bilo puno razlike. Volja Britanaca morala se poštovati. Dok su trajale evropske diplomatske igre i crtanje afričkih granica, Zanzibar uz trgovinu robovima razvija i trgovinu slonovačom, začinima, ali i drugim dobrima. Recimo, Zanzibar je imao prvu zgradu koja je dobila električnu energiju u Africi. Naravno, radilo se o zgradi u kojoj je boravio sultan. Dakle, i evropski proizvodi su nalazili mjesta na zanzibarskim tezgama, jer ukoliko bi neko želio u Africi evropsku robu, utoliko je Zanzibar bio dobro mjesto za kupovinu.

Povod i početak rata

Iako su uzroci dublji, a korijene rata treba tražiti u cjelokupnoj britanskoj politici prema istoku Afrike, te njihovom odnosu prema aspiracijama Njemačke da širi svoj uticaj na afričkom kontinentu, ovaj nesretni rat počeo je ustvari kao klasična borba za prijestolje. Britanci su imali svojeg favorita kojeg su željeli ustoličiti, a one koje se opiru primjereno kazniti. Tako se i desilo.

Godine 1896, 25. augusta  iznenada umire sultan Hamid bih Thuwaini, koji je bio vjerni britanski saradnik. Britanci su, naravno, nakon njegove smrti imali svog favorita, ali stvari se nisu odvijale po njihovim željama. Iako nije bio britanski izbor vlast preuzima nećak preminulog sultana, dvadesetdevetogodišnji Khalid bin Bargash, izvodeći svojevrsni državni udar s grupom lojalnih snaga sigurnosti. Okupio je vojsku koja je brojala nešto manje od tri hiljade ljudi i pripremio se za borbu. Njihove naoružanje sačinjavalo je nekoliko topova, koje je prethodni sultan dobio od Njemačke na poklon, te nekoliko teških mitraljeza. Na moru, njihovo oružje bila je sultanova jahta „HHS Glasgow“, koju su za njegove potrebe proizveli Britanci. Radilo se o luksuznom brodu, a ne o ratnom. Već istog dana, Khalid bin Bargash sebe je na ceremoniji uz počasnu paljbu imenovao za sultana. Britanci su mu dali kratak period da preispita svoju odluku, odnosno dali mu ultimatum da prihvati zahtjev Londona, a on je glasio: odstupanje s vlasti i prepuštanje mjesta sultana Hamudu bin Muhammedu, razoružavanje novookupljenje vojske i predaja.

Britanski izaslanik u Zanzibaru je pisao Londonu tražeći upute i odobrenje svoje akcije, a odgovor iz Londona je stigao telegramom 26. augusta i dato mu je odobrenje uz napomenu da poduzme samo one akcije koje će garantirati uspjeh. Prethodna vojska Zanzibara ostala je vjerna Thuwainiju i Britancima. Njih oko 900 nije dalo zakletvu novom sultanu, a za borbu protiv novoimenovanog sultana Britanci su im dodali 150 svojih dobro obučenih marinaca koji su ratovali po istočnoj Africi, desetine vojnika s britanskih brodova koji su plovili u blizini Zanzibara, ili pak bili usidreni u lukama Zanzibara i osoblje konzulata zaduženo za sigurnost britanske misije. Britanski izaslanik nije gubio vrijeme čekajući da se protivnička strana pozicionira. Naime, oko palače sultana pristalice Khalida bin Bargasha pokušavale su napraviti utvrđene pozicije i braniti palaču.

Već narednih dana, 27. augusta 1896. godine Britanci iz pet brodova otvaraju paljbu po položaju Barghasevih pristalica. Bargash pokušava sada iznuditi vlastitu predaju, ali već je bilo kasno. Dobro obučeni britanski vojnici znali su kako lahko da poraze uglavnom neobučene zanzibarske vojnike koji su zaklon tražili u uglavnom drvenoj palači i improvizovanim utvrdama, a potom su potopili i spomenutu sultanovu jahtu. Oko 500 granata i nekoliko hiljada metaka iz teških mitraljeza i pušaka ispaljenih sa britanske strane bilo je dovoljno da se poraze Bargasheve snage, a tom prilikom ubijeno ih je, ili ranjeno oko 500. Na britanskoj strani jedina žrtva bio je ranjeni mornar.

Bargash se sklonio u njemački konzulat, odakle je prebačen na kopneni dio Afrike u Mombasi, gdje je 1927. godine umro. Britanci su tražili njegovo izručenje, ali do njega nije došlo, mada se Bargash nikada nije više vratio na otok Zanzibar. Britanci su za njegovog nasljednika postavili lojalnog Hamuda bin Muhammeda, a od poražene strane tražili nakodnaku štete.

Nezavisnost Zanzibara

Nakon Drugog svjetskog rata bujali su afrički pokreti za nezavisnost.Velika Britanija nije više mogla zadržati sve kolonije i sve protektorate. Godine 1963, 10. decembra okončan je britanski protektorat nad Zanzibarom, pa je Zanzibar postao ustavna monarhija pod upravom sultana. Međutim, nakon samo 28 dana u revoluciji Afro-Shirazi partije sultan je zbačen i proglašena je Narodna Republika Zanzibara i Pembe. Pomenuta partija je prethodno na izborima dobila više od polovine glasova i bili su nezadovoljni sultanovim odnosom prema zemlji. Nazivu Zanzibara dodali su i ime otoka Pemba kako bi postigli što veće jedinstvo naroda. Sam naziv partije ustvari implicira da se radi o partiji Afrikanaca i muslimana s Bliskog istoka.

Međutim, nezavisna država nije dugo opstala. Već 26. aprila 1964. godine oni se ujedinjuju s Republikom Tanjganika, koja je tri godine ranije stekla nezavisnost od Velike Britanije, a obuhvatala je prostor istočne Afrike. Na ovaj način nastaje Tanzanija koja postoji i danas kao nezavisna država.

(novovrijeme.ba/MiruhBosne)