Jusuf Mehonić – Junak koji nije prihvatio okupaciju Sandžaka

Nakon završetka balkanskih ratova (potpisivanjem Bukureštanskog ugovora 10. avgusta 1913.), Srbi su ostavili muslimanima iz Sandžaka, Kosova i Makedonije četiri godine roka da odluče hoće li živjeti pod hrišćanskom vlašću, ili se iseliti. Pri tom su Bošnjacima i Albancima garantovali ista građanaska i poltička prava kao i ostalom stanovništvu – sloboda na vjeroispovijesti, dvojezične svjetovne škole, vjerske škole i dr. Svako mjesto sa većim brojem muslimanskog stanovništva može izabrati vlastitu muslimansku opštinu. Međutim, sva ova obećanja srpska Vlada je pogazila.

Okupatorski režim, srpski i crnogorski, je odmah počeo u praksi primjenjivati princip “čija je vlast toga je i vjera”. Počinju masovna protjerivanja bošnjačkog i albanskog stanovništva u Tursku. U proljeće 1914. godine iseljavanje je bilo najintenzivnije.

Tada je, prema turskim podacima, iseljeno oko 200.000 muslimana sa teritorija okupiranog Sandžaka, Kosova i Makedonije i drugih dijelova Balkana.

Nezadovoljni postojećom vlašću, koja je sistematski sprovodila nasilje i zločine, Sandžakiije joj počinju pružati oružani otpor. On je u početku bio sporadičan, da bi kasnije poprimio organizovan oblik. Nezadovoljne Bošnjake predvodio je čuveni Jusuf Mehonjić. Poznato je da se u toku balkanskih ratova borio kao oficir u jedinicama turskih askera. U toku Prvog svjetskog rata (1914-1918), sandžačke komite pomažu austrijskoj vojsci u borbi protiv srpskih i crnogorskih trupa. Tada je združena pravoslavna vojska doživjela katastrofalan poraz od austrijskih trupa u Sandžaku. Crnogorski kralj Nikola I Petrović je bio prinuđen potpisati kapitulaciju 1916., a srbijanski kralj Petar I Karađorđević (Nikolin zet), bježi u Grčku. Ostatak njegove vojske se 1915. godine spašava zahvaljujući albanskom predsjedniku Esad-paši Toptaniju (1914-1916 ) koji im je omogućio prolaz kroz Albaniju, što mu albanski narod nikada nije oprostio. U znak zahvalnosti na taj prijateljski komšijski gest, Srbi su njegovo ime dali jednoj sporednoj uličici u Beogradu (Esad-pašina ulica na Voždovcu).

I pored velikog vojničkog poraza Srbija i Crna Gora su se, zahvaljujući prvenstveno Francuskoj, na kraju Prvog svjetskog rata, pojavile na strani sila pobjednica! Nakon ovog rata stvara se najmlađa država u Evropi u kojoj se Bošnjacima i dalje negira vjerski i nacionalni identitet. Mnogi Bošnjaci nezadovoljni režimom srpskog kralja Aleksandra Karađorđevića odmeću se u šume i organizuju komitske čete. One su bile najbrojnije u bjelopoljskom, novopazarskom, rožajskom i beranskom srezu. Bošnjaci su često bili izloženi teroru srpsko-crnogorske vlasti koji se manifestovao kroz masovne pokolje i protjerivanja. Istu sudbinu doživljavalo je i albansko muslimansko stanovništvo na Kosovu. Tijesna saradnja između kosovskih i sandžačkih komita počinje od 1921. do 1925. godine kada, poslije pogibije Jusufa Mehonjića i Bajrama Curija, dolazi do rasula komitskog pokreta i u Sandžaku i na Kosovu.

Komitski pokret je u obadvije ove pokrajine imao oslobodilački karakter, prvi je težio ujedinjenju svih Albanaca u jednu državu, dok su se sandžačke komite borile za oslobođenje okupirane teritorije Sandžaka i pripajanju matici Bosni. Kako navodi E. Mušović u knjizi Novi Pazar i okolina, ” … njihove akcije su bile uperene protiv ondašnje vlasti”.’ Poslijeratni komunistički historičari su pokušavali marginalizovati značaj komitskog pokreta u ovim pokrajinama, kvalifikujući ga kao pljačkaški i banditski.

Albanski narod i njegovi intelektualci su komitski pokret na Kosovu, na čelu sa Bajramom Curijem, ocijenili (tako ga i doživljavaju) kao najsvjetliji period u svojoj historiji. Treba istaći da je ova tema kod nas bila zapostavljena, kao i cjelokupna bošnjačka historija. Međutim, sandžački narod nije nikada zaboravio svoje junake koji su se borili za slobodu i vjeru svog naroda.

Izvor: sandzakpress.net ‘Jusuf Mehonić – Junak koji nije prihvatio okupaciju Sandžaka’, skraćeno.

(mb)